Ο αγνώστου ταυτότητας: Τάφοι προσφύγων στα ελληνικά σύνορα

Το τηλέφωνο χτύπησε ένα πρωινό του Οκτωβρίου του 2022 στη δουλειά, στη Φινλανδία, όπου ο 35χρονος Μοχάμεντ Σαμίμ ζει τα τελευταία δέκα περίπου χρόνια.

Ο ανιψιός του δεν είχε καλά νέα: ο αδελφός του Σαμίμ, Ταρίν Μοχάμαντ, μαζί με τον γιο του και τις δύο κόρες του, βρισκόταν σε ένα σκάφος που βυθίστηκε κοντά σε ένα ελληνικό νησί, έχοντας πλεύσει από τις τουρκικές ακτές προς την Ιταλία.

Όταν ο Σαμίμ έφτασε στα Κύθηρα την επόμενη μέρα, έμαθε ότι -αν και αδύναμος αφού δεν είχε φάει για τρεις μέρες- ο αδελφός του είχε καταφέρει να σώσει την οικογένειά του πριν τον παρασύρει ένα κύμα. Πήγε αμέσως στο σημείο του ναυαγίου. Στο νερό είδε σώματα να επιπλέουν – δεν μπορούσε να δει το πρόσωπο του αδελφού του, αλλά αναγνώρισε την πλάτη του.

Το Λιμενικό Σώμα δήλωσε ότι έπρεπε να περάσει η κακοκαιρία για να μπορέσουν να ανασύρουν τους νεκρούς από τη θάλασσα. Η πρώτη μέρα πέρασε, η δεύτερη μέρα πέρασε, ώσπου την τρίτη μέρα ήταν επιτέλους εφικτό. Το Λιμενικό επιβεβαίωσε ότι οι άνεμοι 8 μποφόρ και η μορφολογία της περιοχής καθιστούσαν αδύνατη την ανάσυρση των σορών. Ο Σαμίμ δεν θα ξεχάσει ποτέ το θέαμα του αδελφού του στη θάλασσα.

Στην Καλαμάτα, χρειάστηκαν τέσσερις ημέρες μετατόπισης της ευθύνης μεταξύ του νοσοκομείου και του Λιμενικού Σώματος και η βοήθεια ενός ντόπιου δικηγόρου που “ήρθε και τους φώναζε” για να του επιτρέψουν να παρακολουθήσει τη διαδικασία αναγνώρισης του αδελφού του.

Τον προειδοποίησαν ότι θα ήταν μια ψυχοφθόρα διαδικασία και ότι θα έπρεπε να φορέσει τριπλή μάσκα λόγω της μυρωδιάς. Ο Σαμίμ λέει ότι λόγω έλλειψης χώρου στα ψυγεία του νεκροτομείου, κάποια από τα θύματα του ναυαγίου φυλάσσονταν στο θάλαμο έξω από το ψυγείο.

“Το άγχος και η μυρωδιά. Τα γόνατά μας έτρεμαν”, θυμάται ο Σαμίμ όταν τον συναντάμε στα Κύθηρα ένα χρόνο αργότερα.

Άρχισαν να του δείχνουν πτώματα που αποσυντίθενται. Πρώτα αυτά έξω από το ψυγείο. Δεν τον αναγνώρισε ανάμεσά τους. Βγήκαν έξω και άλλαξαν τις μάσκες που φορούσαν, επέστρεψαν, άνοιξαν τα ψυγεία με τη σειρά, φτάνοντας στο τελευταίο.

“Ήταν ξαπλωμένος εκεί, ήρεμος. Ο άνθρωπος που αγαπάς. Ήμασταν κάπως χαρούμενοι που, μετά από μέρες, μπορούσαμε να τον δούμε”, είπε ο Σαμίμ.

Ανακηρυγμένοι νεκροί

Ο αριθμός των ανθρώπων που πεθαίνουν στα σύνορα της Ευρώπης αυξάνεται. Εκτός από τη δυσκολία καταγραφής των θανάτων, υπάρχει και η πρόκληση της αναγνώρισης των πτωμάτων, μια τραυματική διαδικασία για τους συγγενείς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, υπάρχουν πτώματα που παραμένουν αγνώστων στοιχείων, εκατοντάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά θαμμένα σε τάφους αγνώστων στοιχείων.

Τον Ιούλιο του 2023, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε ψήφισμα αναγνωρίζοντας το δικαίωμα αναγνώρισης των ανθρώπων που χάνουν τη ζωή τους προσπαθώντας να φτάσουν στην Ευρώπη, αλλά μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κεντρικό σύστημα καταγραφής σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Ούτε υπάρχει ενιαία διαδικασία για το χειρισμό των πτωμάτων που καταλήγουν σε νεκροτομεία, γραφεία κηδειών – ακόμη και σε ψυγεία.

Το πρόβλημα είναι “εντελώς παραμελημένο”, δήλωσε η Ευρωπαία Επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Dunja Mijatovic στον Solomon και πρόσθεσε ότι οι χώρες της ΕΕ δεν εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους βάσει του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων”. Η τραγωδία των αγνοούμενων μεταναστών έχει λάβει τρομακτικές διαστάσεις. Το ζήτημα απαιτεί άμεση δράση”, πρόσθεσε η ίδια.

Η πλατφόρμα του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) για τους αγνοούμενους μετανάστες, η οποία αναγνωρίζει ότι τα στοιχεία της δεν αποτελούν ολοκληρωμένη καταγραφή, αναφέρει περισσότερους από 1.090 αγνοούμενους πρόσφυγες και μετανάστες στην Ευρώπη από το 2014.

Στο πλαίσιο της έρευνας Border Graves, οκτώ Ευρωπαίοι δημοσιογράφοι, μαζί με τις εταιρείες Unbias the News, the Guardian, Süddeutsche Zeitung, και Solomon, πέρασαν επτά μήνες ερευνώντας τι συμβαίνει με τις χιλιάδες άγνωστες σορούς όσων πεθαίνουν στα ευρωπαϊκά σύνορα και για πρώτη φορά κατέγραψαν σχεδόν διπλάσιο αριθμό: σύμφωνα με τα στοιχεία που συνέλεξαν, περισσότεροι από 2.162 άνθρωποι πέθαναν μεταξύ 2014 και 2023.

Μελετήσαμε έγγραφα και πήραμε συνεντεύξεις από κρατικούς ιατροδικαστές, εισαγγελείς και εργαζόμενους σε γραφεία κηδειών- κατοίκους και συγγενείς των νεκρών και αγνοουμένων- και αποκτήσαμε αποκλειστική πρόσβαση σε αδημοσίευτα στοιχεία από τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού.

Σε 65 νεκροταφεία κατά μήκος των ευρωπαϊκών συνόρων – Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Μάλτα, Πολωνία, Λιθουανία, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Μάλτα, Λιθουανία, Γαλλία και Κροατία – καταγράψαμε περισσότερους από 1.000 τάφους αγνώστων στοιχείων από την τελευταία δεκαετία.

Η έρευνα καταγράφει πώς η κρατική αδιαφορία για την αξιοπρεπή ταφή των ανθρώπων που πεθαίνουν στα σύνορα είναι διάχυτη στις ευρωπαϊκές χώρες.

Στην Ελλάδα, καταγράψαμε περισσότερους από 540 τάφους προσφύγων που δεν έχουν ταυτοποιηθεί, το 54% του συνόλου που κατέγραψε η ευρωπαϊκή έρευνα. Ταξιδέψαμε στα νησιά του Αιγαίου και στον Έβρο και βρήκαμε τάφους σε χωράφια που μερικές φορές ήταν καλυμμένοι από αγριόχορτα, και μαρμάρινες πλάκες με σβησμένες ημερομηνίες θανάτου, ενώ σε άλλες περιπτώσεις ένα κομμάτι ξύλο με έναν αριθμό είναι η μόνη σήμανση.

Τα στοιχεία της έρευνάς μας, σε συνδυασμό με τα στοιχεία της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, δεν αποτελούν μια εξαντλητική παρουσίαση του θέματος. Ωστόσο, αποτυπώνουν για πρώτη φορά τα κενά και τις δυσκολίες ενός συστήματος που οδηγεί χιλιάδες οικογένειες να μη γνωρίζουν πού είναι θαμμένοι οι συγγενείς τους.

Λέσβος: 167 άγνωστοι τάφοι προσφύγων

Ένας μακρύς χωματόδρομος περιτριγυρισμένος από ελαιόδεντρα οδηγεί στην πύλη του νεκροταφείου του Κάτω Τρίτου, η οποία συνήθως είναι κλειδωμένη με λουκέτο.

Το “νεκροταφείο των προσφύγων”, όπως το αποκαλούν στο νησί, βρίσκεται περίπου 15 χιλιόμετρα δυτικά της Μυτιλήνης. Είναι ο μοναδικός χώρος ταφής αποκλειστικά για πρόσφυγες και μετανάστες στην Ελλάδα.

Κατά τη διάρκεια μιας από τις επισκέψεις μας, γινόταν η κηδεία τεσσάρων παιδιών. Έχασαν τη ζωή τους στις 28 Αυγούστου 2023, όταν η βάρκα στην οποία επέβαιναν μαζί με άλλους 18 ανθρώπους βυθίστηκε νοτιοανατολικά της Λέσβου.

Η πενθούσα μητέρα και αρκετές γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων μελών της οικογένειας, κάθισαν κάτω από ένα δέντρο, ενώ οι άνδρες προσεύχονταν κοντά στο υπόστεγο που χρησιμοποιείται για τη διαδικασία της ταφής, σύμφωνα με την ισλαμική παράδοση.

Στον Κάτω Τρίτο και τον Άγιο Παντελεήμονα, το νεκροταφείο της Μυτιλήνης όπου θάβονταν μέχρι τότε οι άνθρωποι που πέθαναν κατά τη μετανάστευση, καταμετρήσαμε συνολικά 167 τάφους αγνώστων στοιχείων από την περίοδο 2014-2023.

Ο τοπικός δημοσιογράφος και πρώην μέλος του Περιφερειακού Συμβουλίου Βορείου Αιγαίου Νίκος Μαναβής εξηγεί ότι το νεκροταφείο δημιουργήθηκε το 2015 σε έναν ελαιώνα που ανήκε στο δήμο Μυτιλήνης λόγω έκτακτης ανάγκης: ένα φονικό ναυάγιο στο βόρειο τμήμα του νησιού στις 28 Οκτωβρίου εκείνης της χρονιάς είχε ως αποτέλεσμα τουλάχιστον 60 νεκρούς, για τους οποίους δεν επαρκούσαν τα νεκροταφεία του νησιού.

Πολλά θύματα του ναυαγίου παραμένουν θαμμένα σε τάφους αγνώστων στοιχείων. Στις ταφόπλακες αναγράφεται η εκτιμώμενη ηλικία του νεκρού και η ημερομηνία ταφής, μερικές φορές μόνο ένας αριθμός. Άλλες φορές, ένα κομμάτι ξύλο και οι πέτρες που το περιβάλλουν σημαδεύουν τον τάφο.

“Αυτό που βλέπουμε είναι ένα χωράφι, όχι ένα νεκροταφείο. Δεν δείχνει κανένα σεβασμό για τους ανθρώπους που θάφτηκαν εδώ.”

Νίκος Μαναβής

Αυτή η έλλειψη σεβασμού για το Κάτω Τρίτο Νεκροταφείο κινητοποίησε την οργάνωση Earth Medicine. Όπως εξηγεί ο Δημήτρης Πατούνης, μέλος της ΜΚΟ, τον Ιανουάριο του 2022 κατέθεσαν πρόταση στο δήμο Μυτιλήνης για την αποκατάσταση του νεκροταφείου. Το σχέδιό τους είναι να δημιουργήσουν έναν τόπο ανάπαυσης με σεβασμό και αξιοπρέπεια, όπου οι πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλο θα μπορούν να ικανοποιήσουν την πιο ιερή ανθρώπινη ανάγκη, το πένθος για τους αγαπημένους τους.

Αν και το δημοτικό συμβούλιο ενέκρινε την πρόταση την άνοιξη του 2023, οι δημοτικές εκλογές του Οκτωβρίου καθυστέρησαν το έργο. Ο Πατούνης δηλώνει θετικός στο ότι σύντομα θα γίνει απογραφή των τάφων και θα περιφραχθεί ο χώρος.

Ο Χρήστος Μαυραχείλης, νεκροθάφτης στο νεκροταφείο του Αγίου Παντελεήμονα, θυμάται ότι το 2015 μουσουλμάνοι πρόσφυγες είχαν ταφεί σε συγκεκριμένη περιοχή του νεκροταφείου.

“Αν κάποιος ήταν αγνώστου ταυτότητας, έγραφα “Άγνωστος” στον τάφο του”, λέει. Αν δεν υπήρχαν συγγενείς που θα μπορούσαν να καλύψουν το κόστος, ο Μαυραχείλης έκοβε ο ίδιος ένα μάρμαρο και έγραφε όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούσε στο πιστοποιητικό θανάτου. “Ήταν κι αυτοί άνθρωποι”, λέει, “έκανα ό,τι μπορούσα.”

Από την πλευρά του, ο Θωμάς Βαναβάκης, πρώην ιδιοκτήτης γραφείου τελετών που προσέφερε υπηρεσίες στη Λέσβο μέχρι το 2020, αναφέρει επίσης ότι συχνά έπρεπε να καλύψουν ταφές χωρίς να λάβουν πληρωμή. “Ξέρετε πόσες φορές μπήκαμε στη θάλασσα και πληρώσαμε εργάτες από την τσέπη μας για να βγάλουν τα πτώματα και δεν πήραμε δεκάρα;”, λέει.

Η Έφη Λατσούδη, η οποία ζει στη Λέσβο και εργάζεται για την οργάνωση Refugee Support Aegean (RSA), λέει ότι το 2015 υπήρχαν ταφές που ο δήμος Μυτιλήνης δεν μπορούσε να καλύψει και μερικές φορές “οι άνθρωποι που συμμετείχαν στην τελετή πλήρωναν γι’ αυτές. Προσπαθούσαμε να δώσουμε μια αξιοπρέπεια στη διαδικασία. Αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό”, λέει.

Η Λατσούδη θυμάται κάτι που της είχε αναφέρει ένας πρόσφυγας το 2015: “Το χειρότερο πράγμα που μπορεί να μας συμβεί είναι να πεθάνουμε κάπου μακριά και να μην έχουμε κανέναν στην κηδεία μας”.

Ο δήμος Μυτιλήνης δεν απάντησε στα ερωτήματά μας σχετικά με την αξιοπρεπή ταφή των προσφύγων στα κοιμητήρια αρμοδιότητάς του.

Χίος και Σάμος: τάφοι καλυμμένοι από αγριόχορτα

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, η τοπική αυτοδιοίκηση (και σε περίπτωση αδυναμίας της, η περιφέρεια) καλύπτει το κόστος της ταφής τόσο των αγνώστων που πεθαίνουν στα σύνορα όσο και εκείνων που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες.

Από την πλευρά της, η Δημοτική Αρχή Χίου δήλωσε ότι παρέχεται χρηματοδότηση για τις σχετικές δαπάνες και ότι “στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της για τα νεκροταφεία, συντηρεί και φροντίζει όλους τους χώρους, χωρίς διακρίσεις και με τον απαιτούμενο σεβασμό προς όλους τους νεκρούς.”

Όμως κατά την επίσκεψή μας τον Αύγουστο στο νεκροταφείο του Μερσινιδίου, λίγα χιλιόμετρα βόρεια της πόλης της Χίου, όπου οι πρόσφυγες θάβονται δίπλα στους τάφους των ντόπιων, δεν ήταν δύσκολο να εντοπίσουμε το διαχωρισμό: οι πέντε άγνωστοι τάφοι των προσφύγων σημειώνονταν απλώς με ένα μάρμαρο, συνήθως καλυμμένο από τη βλάστηση.

Η Νατάσα Στραχίνη, δικηγόρος της RSA που ζει στη Χίο, έχει λάβει μέρος σε αρκετές κηδείες προσφύγων τόσο στη Χίο όσο και στη Λέσβο. Για την ίδια είναι πολύ σημαντική η σημασία της τοπικής κοινωνίας και η παρουσία της σε μια τόσο δύσκολη ανθρώπινη στιγμή.

Αναφορικά με τις ταφές, εξηγεί ότι “μόνο ένα καλό σύστημα καταγραφής θα μπορούσε να βοηθήσει τους συγγενείς να εντοπίσουν τον τάφο ενός ανθρώπου που έχουν χάσει, καθώς συνήθως στα νεκροταφεία μετά από τρία έως πέντε χρόνια γίνονται εκταφές”. Λέει ότι μερικές φορές ένας τάφος παραμένει αγνώστου ταυτότητας, παρόλο που η σορός έχει ταυτοποιηθεί, είτε επειδή η διαδικασία ταυτοποίησης καθυστέρησε είτε επειδή οι συγγενείς δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αλλάξουν τον τάφο.

Στο Ηραίο Σάμου, δίπλα στο δημοτικό νεκροταφείο, σε οικόπεδο που ανήκει στη Μητρόπολη και χρησιμοποιείται ως χώρος ταφής προσφύγων, καταγράψαμε δεκάδες τάφους που χρονολογούνται μεταξύ 2014-2023. Οι πλάκες -κάποιες σπασμένες- τοποθετημένες στο έδαφος, κρυμμένες από κλαδιά, πευκοβελόνες και κουκουνάρια, αναγράφουν απλώς έναν αριθμό και την ημερομηνία ταφής.

Ο δικηγόρος Δημήτρης Χούλης, ο οποίος ζει στη Σάμο και χειρίζεται υποθέσεις που σχετίζονται με το προσφυγικό ζήτημα, σχολίασε: “Είναι ντροπιαστική εικόνα να βλέπεις τέτοιους τάφους. Είναι αδικαιολόγητο για μια σύγχρονη κοινωνία όπως η Ελλάδα.”

Αναζήτηση δεδομένων

Η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού είναι ένας από τους λίγους διεθνείς οργανισμούς που εργάζονται για την ταυτοποίηση των νεκρών προσφύγων. Μεταξύ άλλων, έχουν πραγματοποιήσει αρκετές εκπαιδεύσεις στην Ελλάδα για μέλη του Λιμενικού Σώματος και της Ελληνικής Αστυνομίας.

“Έχουμε την υποχρέωση να παρέχουμε στους νεκρούς μια αξιοπρεπή ταφή- και από την άλλη πλευρά, την παροχή απαντήσεων στις οικογένειες μέσω της ταυτοποίησης των νεκρών. Αν υπολογίσουμε τους συγγενείς των αγνοουμένων, επηρεάζονται εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Δεν γνωρίζουν πού βρίσκονται οι αγαπημένοι τους. Τους φέρθηκαν καλά, τους σεβάστηκαν όταν τους έθαψαν; Αυτό είναι που απασχολεί το μυαλό των οικογενειών”, λέει η Laurel Clegg, συντονίστρια ιατροδικαστών της ΔΕΕΣ για τη μετανάστευση προς την Ευρώπη.

Η ίδια εξηγεί ότι η παρακολούθηση των νεκρών “αποτελείται από πολλά μέρη που συνεργάζονται καλά μεταξύ τους – ένα νομικό πλαίσιο που προστατεύει τους αγνώστων στοιχείων νεκρούς, συνεπείς νεκροψίες, νεκροτομεία, μητρώα, αξιοπρεπή μεταφορά, νεκροταφεία”

Πάντως, τα “ιατρικά και νομικά συστήματα των χωρών αποδεικνύονται ανεπαρκή για να αντιμετωπίσουν την κλίμακα του προβλήματος”, λέει η ίδια.

Από το 2013, στο πλαίσιο του προγράμματός του για την αποκατάσταση των οικογενειακών δεσμών, ο Ερυθρός Σταυρός έχει καταγράψει 16.500 αιτήματα στην Ευρώπη από ανθρώπους που αναζητούν τους αγνοούμενους συγγενείς τους. Σύμφωνα με τον διεθνή οργανισμό, μόνο 285 επιτυχείς αντιστοιχίσεις (1,7%) έχουν γίνει.

Αυτές οι ταυτίσεις γίνονται από τους τοπικούς ιατροδικαστές.

“Συλλέγουμε πάντα δείγματα DNA από μη αναγνωρισμένα πτώματα. Είναι συνήθης πρακτική και μπορεί να είναι ο μόνος εφικτός τρόπος ταυτοποίησης”, λέει ο Παναγιώτης Κοτρέτσος, ιατροδικαστής στη Ρόδο. Τα δείγματα αποστέλλονται στο εργαστήριο DNA της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών της Ελληνικής Αστυνομίας, σύμφωνα με πρωτόκολλο της INTERPOL.

Σύμφωνα με τον Ερυθρό Σταυρό, οι δυσκολίες προκύπτουν συνήθως όταν οι οικογένειες βρίσκονται εκτός ΕΕ και οφείλονται σε διάφορους παράγοντες, όπως διαφορές στο νομικό πλαίσιο ή στα ιατρικά συστήματα των χωρών. Για παράδειγμα, ορισμένες χώρες της ΕΕ δεν μπορούν να “ανοίξουν” μια υπόθεση και να πάρουν δείγματα DNA από τις οικογένειες χωρίς εντολή από τις αρχές της χώρας όπου έχει ανασυρθεί η σορός του αναζητούμενου συγγενή.

Το πιο δύσκολο μέρος της διαδικασίας ταυτοποίησης του DNA είναι ότι πρέπει να υπάρχει ένα δεύτερο δείγμα για να συγκριθεί με αυτό που συλλέγουν οι ιατροδικαστές, το οποίο πρέπει να αποσταλεί από τις οικογένειες των αγνοουμένων. “Για έναν πρόσφυγα που ξεκίνησε το ταξίδι του από μια χώρα της κεντρικής Αφρικής, ταξίδεψε για μήνες και πέθανε στην Ελλάδα, θα υπάρχει γενετικό υλικό στο νεκροτομείο. Αλλά θα παραμείνει αταίριαστο μέχρι κάποιος συγγενής πρώτου βαθμού να στείλει δείγμα DNA”, λέει ο Κοτρέτσος.

Εξηγεί ότι αυτό δεν είναι πάντα εφικτό. “Έχουμε δεχτεί τηλεφωνήματα από συγγενείς που βρίσκονταν στη Συρία, αναζητώντας αγνοούμενα μέλη της οικογένειάς τους, και δεν μπορούσαν να στείλουν δείγματα ακριβώς επειδή βρίσκονταν στη Συρία.”

Έξω από το πανεπιστημιακό νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης, δύο ψυγεία που διέθεσε ο Ερυθρός Σταυρός ως προσωρινά νεκροτομεία, φιλοξενούν τις σορούς 40 προσφύγων.

Ο Παύλος Παυλίδης, καθηγητής Ιατροδικαστικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, έχει πραγματοποιήσει από το 2000 νεκροψίες σε τουλάχιστον 800 σορούς ανθρώπων που βρίσκονταν εν κινήσει, με κύριες αιτίες θανάτου τον πνιγμό στα νερά του Έβρου και την υποθερμία.

Ο ιατροδικαστής προχωρά πέρα από την απαραίτητη συλλογή DNA: καταγράφει στοιχεία όπως σημάδια ή τατουάζ και αντικείμενα (όπως πορτοφόλια, δαχτυλίδια, γυαλιά), τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον χαμένο κρίκο για έναν συγγενή που αναζητά ένα αγαπημένο του πρόσωπο.

Ο ίδιος αναφέρει ότι συνολικά 313 πτώματα που βρέθηκαν στον Έβρο από το 2014 παραμένουν αγνώστων στοιχείων. Όσοι δεν μπορούν να ταυτοποιηθούν έχουν ταφεί σε ειδικό νεκροταφείο στο Σιδηρό, το οποίο διαχειρίζεται ο δήμος Σουφλίου, ενώ 15-20 άγνωστα πτώματα θάφτηκαν στην Ορεστιάδα, ενώ το νεκροταφείο του Σιδηρού επεκτεινόταν.

Οι σοροί των μουσουλμάνων προσφύγων που έχουν ταυτοποιηθεί θάβονται στο μουσουλμανικό νεκροταφείο στη Μεσσούνη Κομοτηνής ή επαναπατρίζονται όταν οι συγγενείς μπορούν να καλύψουν το κόστος του επαναπατρισμού.

“Αυτό δεν είναι αξιοπρεπές”

Απαντώντας σε ερωτήσεις, το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής και Ασύλου δήλωσε ότι το θέμα της ταυτοποίησης και της διαδικασίας ταφής των προσφύγων δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητά του. Εκπρόσωπος της Επιτροπής δήλωσε ότι δεν προβλέπονται κονδύλια για την Ελλάδα, αλλά ότι τέτοιες δαπάνες “θα μπορούσαν να υποστηριχθούν στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράμματος του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης”, το οποίο διαχειρίζεται το Υπουργείο Μετανάστευσης.

Ο Θεόδωρος Νούσιας είναι επικεφαλής ιατροδικαστής της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Βορείου Αιγαίου, υπεύθυνος για τα νησιά Λέσβο, Σάμο, Χίο και Λήμνο. Σύμφωνα με τον ιατροδικαστή, η διαδικασία ταυτοποίησης του DNA έχει βελτιωθεί πολύ σε σχέση με πριν από λίγα χρόνια.

Ο Νούσιας λέει ότι ήταν πάντα διαθέσιμος όταν του ζητούσαν να αναγνωρίσει κάποιον. “Πρέπει να εξυπηρετείς τους ανθρώπους, γι’ αυτό βρίσκεσαι εκεί. Για να εξυπηρετείς τους ανθρώπους ώστε να μπορούν να βρουν την οικογένειά τους”, προσθέτει.

Ο ιατροδικαστής ζει στη Λέσβο, αλλά λέει ότι δεν έχει πάει ποτέ στο νεκροταφείο στον Κάτω Τρίτο. “Δεν θέλω να πάω. Θα είναι δύσκολο για μένα γιατί οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους έχουν περάσει από τα χέρια μου”

.

Τον Οκτώβριο του 2022, ο 32χρονος Suja Ahmadi και η αδελφή του Μαρίνα ταξίδεψαν επίσης στα Κύθηρα και στη συνέχεια στην Καλαμάτα για να αναγνωρίσουν τη σορό του πατέρα τους, Abdul Ghasi.

Ο 65χρονος είχε ξεκινήσει το ταξίδι για την Ιταλία μαζί με τη σύζυγό του Hatige – επέζησε. Τα δύο αδέλφια επισκέφθηκαν το νοσοκομείο, όπου τους έδειξαν και τα οκτώ πτώματα, ανδρικά και γυναικεία, αν και είχαν εξηγήσει από την αρχή ότι ο άνθρωπος που έψαχναν ήταν άνδρας.

Το πτώμα του πατέρα τους ήταν μεταξύ εκείνων που βρίσκονταν έξω από τον καταψύκτη.

“Η αδελφή μου έκλαιγε και τους φώναζε να βγάλουν τον πατέρα μας από το κοντέινερ του ψυγείου γιατί μύριζε”, θυμάται η Suja. “Δεν ήταν ένα αξιοπρεπές μέρος για έναν άνθρωπο.”

“Αυτό το άρθρο αποτελεί μέρος της σειράς 1000 ζωές, 0 ονόματα: Border Graves investigation, how the EU is failing migrants’ last rights”

---

Περί των συγγραφέων:

Η Δανάη Μαραγκουδάκη είναι Ελληνίδα δημοσιογράφος με έδρα την Αθήνα. Εργάζεται για το ανεξάρτητο μέσο ενημέρωσης Solomon και είναι μέλος της ερευνητικής του ομάδας. Το ρεπορτάζ της επικεντρώνεται στη διαφάνεια, τα οικονομικά και τις ψηφιακές απειλές. 

Η Δάφνη Τόλη είναι βραβευμένη παραγωγός/κινηματογραφίστρια ντοκιμαντέρ και δημοσιογράφος πολυμέσων με έδρα την Αθήνα. Έχει κάνει παραγωγή και έχει παρουσιάσει επίκαιρα ντοκιμαντέρ για το VICE Greece και έχει εργαστεί ως ανεξάρτητη παραγωγός και δημοσιογράφος στην Ελλάδα για τα BBC, Newsnight, VICE News, ABC News, PBS Newshour, NPR, Channel 4 και άλλα.

Επιμέλεια από τον Σταύρο Μαλιχούδη και την Τίνα Λι