Kanarya Adaları’nda refakatsiz çocukların kabulü: “Devlet tepki göstermelidir”.
Hakim’in Gran Canaria’ya gitmek üzere gemiye binmesinin üzerinden bir yıl geçti. 16 yaşındayken iyi bir gelecek arayışıyla ahşap bir mavnayla Fas’tan ayrıldı. Yolculuk dört gün sürdü. Teknede 50 kişi daha vardı ama o yalnızdı. Ailesi Marakeş’te kaldı. Utangaç bir gülümsemeyle, memleketinde marangozluk yaptığını söylüyor. Kazandığı az miktardaki para ve berberlik yapan babasının maaşıyla ikisi ve evde çalışan annesi geçinebiliyordu.
Hakim, son aylarda göçmen girişlerinin artmasının ardından Kanarya Adaları hükümetinin himayesi altına alınan 5.065 refakatsiz çocuktan biri. Bu artış, takımadalardaki kabul sistemini bir kez daha teste tabi tuttu ve bölgesel hükümetin 2020’deki insani acil durumdan bu yana talep ettiği, adalara gelen küçüklerin kabulünün İspanya’nın geri kalanına dağıtılması gibi çözülmemiş bir konuyu yeniden gündeme getirdi.
Geçen yıl İspanya’ya giriş yapan göçmenlerin çoğunluğu bunu Kanarya Adaları üzerinden yapmıştır. Takımadalar, 39.910 kazazedenin kurtarılmasıyla rekor sayıda varışa imza attı. Atlantik rotasında çocuk ve ergenlerin varlığı 2023 yılında da artmıştır ve bu eğilim bu Ocak ayında da devam etmektedir. “Gelenler zaten sürekli. Çocukların gelmediği bir ay bile geçmiyor. Sadece Ocak ayının ilk iki haftasında yaklaşık 49 çocuk geldi” diyor Kanarya Adaları Hükümeti Sosyal Yardım Bakan Yardımcısı Francisco Candil. Bu durum karşısında Kanarya Adaları Başkanı Fernando Clavijo geçen hafta bir kez daha merkezi hükümetten kişi başına düşen GSYİH, nüfus veya yüzölçümü kriterlerine dayalı bir dağıtımla diğer özerk topluluklara “zorunlu bir dağıtım” uygulamasını istedi.
Candil’e göre, yükseliş dönemlerinde çocukları kabul eden tek bir bölge, çocuk haklarının ihlal edilmesine neden olabilir. “Kanarya Adaları’nda ranzaların bile olmadığı zamanlar oldu. Gelenlere cevap verebilmek için her şeyi yapmak zorunda kaldık” diyor. Ekim 2023’te Sosyal Haklar ve Gündem 2030 Bakanlığı, Çocuklar ve Ergenler Sektörel Konferansı çerçevesinde Kanarya Adalarına gelen 347 çocuğun anakaraya dağıtılması konusunda anlaşmaya varmıştır. Kanarya hükümeti kaynaklarına göre, bu anlaşmaya rağmen Haziran ayından bugüne kadar diğer topluluklara herhangi bir sevk gerçekleşmedi.
Yaş belirleme testleri
Son birkaç gün içinde Hakim’in yaşadığı Tenerife’deki merkeze on yaşında üç çocuk geldi. Doldurulmuş hayvanlar ve oyunlarla süslenmiş odasını onun fotoğrafları süslüyor. “Profiller değişti. Daha genç ve daha küçük çocuklar geliyor,” diyor merkezin müdürü Patricia Lago. Reşit olmayanların yaşının belirlenmesi, takımadalardaki krizi ağırlaştıran unsurlardan biri olmuştur.
2020 acil durumu sırasında, yaş testi darboğazı çocukları 40 yaşına kadar olan yetişkinlerle aynı merkezlerde yaşamaya itmiştir. Bakan Yardımcılığına göre, Kanarya Adaları’nın vesayeti altındaki 5.065 çocuktan en az 1.000’i yaşlarının belirlenmesi için test yapılmasını bekliyor. Las Palmas ilinde yabancılardan sorumlu savcı Teseida García ise işlerin üç yıl öncesine göre daha iyi gittiğini söylüyor. “Sahip olduğumuz bekleme listeleri, sahip olduğumuz insan sayısı düşünüldüğünde normal” diye açıklıyor.
Savcılık, takviye personele sahiptir ve STK’lar, Ulusal Polis Teşkilatı ve Adli Tıp Kurumu ile iyi bir koordinasyon içinde olmakla övünmektedir. García’ya göre, ilk incelemelerdeki kararlılık kilit önem taşıyor: “Bana reşit olmadığı belli olan ya da bir bakışta daha yaşlı olduğunu görebileceğiniz bir adamla ilgili bir dosya getirmelerini kabul etmiyorum”.
Bazen, tesislerde reşit olmayan kişileri tespit edenler, yetişkin merkezlerinden sorumlu kuruluşların kendileridir. García, “Bu durumlarda daha uzun zaman alıyoruz çünkü ellerindeki belgeleri değerlendirmek zorundayız” diyor. “Çocukları her zaman arıyor, dinliyor ve bu belgeleri soruyoruz. Cep telefonlarına gönderdikleri fotoğrafları bile değerlendiriyoruz. Tıbbi kanıt her zaman son seçenektir” diye ekliyor. Bu testlerin güvenilirliği, Afrikalı çocuklar yerine ABD’li çocukların örneklerini kullandıkları için çeşitli çocuk örgütleri tarafından sorgulanmıştır.
Garcia, yaş belirleme kararnamesinin “geçici” olduğunu hatırlatıyor. “Özerk topluluğun karşılaşacağı sorun kararnamelerin gözden geçirilmesi olacaktır. Bu çocuklar belgelerini sunmaya başladıklarında, kararnamelerin yeniden açılması ve her bir delilin değerlendirilmesi gerekecek” dedi. Yabancılar savcısı da anakaraya nakillerin hızlandırılmasından yana, ancak Kanarya Adaları’ndaki tüm reşit olmayanların nakledilmeden önce yaşlarının belirlenmesinin öneminde ısrar ediyor. “Aksi takdirde bu bir felaket olur. Eğer onları belli bir yaşa gelmeden gönderirsek, tüm korumayı kaybederler çünkü onları gözden kaybederiz” diyor.
Kapsayıcılığın zorluğu
Yabancılar savcısına göre, Kanarya Adaları’ndaki tüm gençlerin engellenmesi çocuğun yüksek yararına aykırıdır. “Takımadaların 5.000 küçük çocuğa bakmak ve eğitmek zorunda olması, bakım altında daha az çocuk bulunan diğer şehirlerdeki çocuklardan daha az fırsata sahip oldukları anlamına geliyor” diyor. Sosyal Yardım Bakan yardımcısı da bu çizgide: “Devlet tepki göstermeli. Mesele onlara sadece bir çatı ve yiyecek vermek değil, aynı zamanda okul, sağlık ve entegrasyon sağlamaktır”.
Resepsiyon merkezinin yemek salonunda Hakim’in yanında Seidou oturuyor. Senegal’in Fatick bölgesinde doğdu ve 2019 yılında Tenerife’ye yüzden fazla kişiyle birlikte bir cayuco ile geldi. O zamanlar 12 yaşındaydım ve nereye gittiğimi bilmiyordum. Kanarya Adaları’nı daha önce hiç duymamıştım, sadece Madrid ya da Barselona’yı biliyordum. Güçlü bir Kanarya aksanıyla yolculuğunu hatırlıyor: “Bir hafta iki gün sürdü. Teknede sadece başka bir çocuk ve ben yemek yiyorduk çünkü en küçükleri bizdik”. O ve Hakim şu anda 17 yaşındalar ve futbolda, arkadaşlarında, aşkta ve müzikte kendilerini kabul ettirmenin anahtarlarını buldular. “En sevdiğimiz şarkıcılar Anuel ve Morad,” diye gülüyorlar.
Sosyal eğitimci ve takımadalardaki kabul merkezlerinden birinin yöneticisi olan Patricia Lago, Kanarya Adaları’nın “çok güçlü” bir kabul sistemine sahip olduğunu savunuyor. “Eskiden sistem daha çok refah temelli idi. Şimdilerde ise eğitimciler rehber olarak hareket ediyor ve çocukları kendi hayatlarının kahramanları haline getirmeye çalışıyor” diyor. Eğitimciye göre adalar gençlerin ihtiyaçlarını, kültürlerini ve duygularını dikkate alıyor. “Bekçi köpeği olmaktan çıkıp onlara kendi kararlarını verebilmeleri için gerekli araçları sağlamaya başladık” diyor.
Evde ailelerle iletişim kurmak çok önemlidir. Hakim, Seidou ve merkezdeki arkadaşları her gün sevdikleriyle görüntülü olarak konuşuyor. “Bu onlara büyük bir huzur veriyor. Aynı zamanda ailelerine ve biz eğitimcilere de. Onlar çocukları oradan destekliyor ve biz de aynı yönde ilerliyoruz” diyor Patricia Lago.
Eğitimciler için, sistemin bekleyen zorluklarından biri de mesleki eğitimdir. “Bazen sadece burada doğanların sahip olabileceği, ESO’ya sahip olmak gibi bürokratik gereklilikleri yerine getirmeleri gerekiyor” diyor. Buna karşılık, Kanarya Adaları en küçük çocukları okula göndermeyi başarmıştır. “On yaşındakiler birkaç hafta önce geldi ve şimdiden okula başladılar,” diye kutluyor.
Sosyal Haklar Departmanı, takip edilen ana çalışma alanlarından birinin, özellikle birincil sektörde, hizmet sektöründe ve inşaatta bulunması zor olan iş faaliyetlerinde reşit olmayanların eğitilmesi olduğunu temin eder. Amaç, 18 yaşına geldiklerinde bir iş bulmalarını sağlamaktır.
Extralees
Kanarya Adaları Hükümetinin bir diğer hedefi de tüm göçmenlerin reşit olma yaşına gelmeden önce belgelerine sahip olmalarıdır. Bu noktada, menşe ülkelerin konsolosluklarından çok az işbirliği görüyorlar. Francisco Candil, “Sanırım bunun nedeni belgeleri almanın karmaşıklığı,” diye ekliyor.
Göçmenlik ve çocuk işleri konusunda uzmanlaşmış bir avukat olan Vania Oliveros, kendisinin ve meslektaşlarının “iki gerçekle” karşı karşıya olduklarını söylüyor. Yönetim tüm göçmenlerin belgelerle ayrıldığına dair güvence verirken, günlük yaşamlarında “durumun böyle olmadığını” görüyorlar. “Çok sayıda tekne olduğunu anlıyoruz, ancak sorun idaredeki profesyonel sayısının aynı kalması” diyor. Bunun ana sonucu: birçok genç düzensiz bir idari durumda sistemden ayrılmaktadır.
Bu durumlarda, eski mahkumların ikamet izni alabilmeleri için gerekli tüm belgeleri hazırlamalarına yardımcı olmak, işbirliği yapılan avukatlar ve sivil kuruluşların sorumluluğundadır. “Çocuk ve gençlerin hakları ihlal ediliyor çünkü sisteme insan kaynakları ve yapısal kaynaklar sağlanmıyor. Sürekli göç alan bir bölgede doğaçlamaya başvurmaya devam ediyoruz” diyerek Oliveros’u eleştiriyor.
Avukat için, bir kuruma çocukların temel ihtiyaçlarını karşılayacak bir bütçe sağlamak yeterli değildir. “Çocuk hakları olması gerektiği gibi gözetilmiyor” diyor. Başlıca eksiklikler arasında, sektörde uzmanlaşma eksikliği ve göçmen çocukların özel hassasiyetlerini dikkate alan kişiselleştirilmiş ilginin eksikliği yer almaktadır.
Kabul sisteminin sınırlarında
Kanarya Adaları’ndaki sistem de son aylarda eksikliklerini göstermiştir. 24 Kasım’da 20 çocuk Gran Canaria’daki bir sığınma evinden kaçmış ve fiziksel saldırı, aşağılanma ve cinsel istismarı mahkemelere bildirmiştir. Bunlardan sekizi birkaç saat sonra merkeze geri döndü, ancak diğerleri Kanarya Adaları hükümeti onları başka yerlere yerleştirene kadar beş geceyi sokaklarda geçirdi. O dönemde bölgesel hükümet, merkezi denetlemek üzere gönderilen teknisyenlerin rapor edilen gerçekleri doğrulayamadığını gerekçe göstermiştir.
Kaçtıkları cihaz, Kanarya Adalarında başka skandallara da karışmış olan Fundación Respuesta Social Siglo XXI tarafından yönetilmektedir. Savcıların, reşit olmayanların paralarını kişisel güzellik bakımları, terlikler, lüks oteller ve Viagra için kullandıklarını iddia etmelerinin ardından, şirketin dört yöneticisi kamu fonlarını zimmetlerine geçirmekten soruşturuluyor.
Moha da Lanzarote’ye tek başına gelmiş olmasına rağmen koruyucu aile sisteminin dışında kalan çocuklardan bir diğeri. Onun durumu daha da ciddi. Kanarya Adaları’na ayak bastığında, içinde seyahat ettiği zodyağın kaptanı olmakla suçlanarak tutuklandı. Reşit olmamasına rağmen Tahíche hapishanesinde üç ay geçirdi. “Avukatım doğum belgemi alana kadar oradaydım” diyor. Moha 15 yaşında gelmiş ama ıslahevine gidebileceğini bildiği için dört yaş büyük olduğunu söylemiş. “Sadece çalışmak ve eve para göndermek istiyordum” diyor şimdi.
Yolcu arkadaşlarından bazıları onu sandalın kaptanı olarak göstermiş ve bu da hapse atılması için yeterli olmuş. Avukatı Sara Rodríguez, Kanarya Adaları Yüksek Adalet Mahkemesi’ne (TSJC) bir doğum belgesi ve asgari yaş aralığının 16 olduğunu belirten bir yaş tespit raporuyla gittiğini söylüyor. Yine de Mahkeme, varışta yetişkin olduğunu beyan ettiği için bir yetişkin olarak yargılanması gerektiği sonucuna varmıştır. Dava şu anda Yüksek Mahkeme’de görülmektedir. Bu arada Moha Tenerife’de bir akrabasının yanında yaşıyor, ancak yasal kaynaklara göre bölgesel hükümet tarafından yönetilen bir kabul merkezinde olması gerekiyor. “İyi ki ona sahibim. Yoksa sokakta kalırdım” diyor.
*Raporda yer alan çocukların isimleri, kimliklerini korumak amacıyla hayal ürünüdür.
**Bu rapor Canarias Ahora ile işbirliği içinde hazırlanmıştır.
Natalia G. Vargas tarafından yazıldı
ile işbirliği içinde Avrupa’yı göster, Avrupa Birliği tarafından ortaklaşa finanse edilmektedir. İfade edilen görüş ve düşünceler yalnızca yazar(lar)a aittir ve Avrupa Birliği veya İletişim Ağları, İçerik ve Teknolojileri Genel Müdürlüğü’nün görüş ve düşüncelerini yansıtmak zorunda değildir. Ne Avrupa Birliği ne de izin veren makam içerikten sorumlu tutulamaz.
