Verdwijnend Oekraïne

Volgens officiële cijfers uit 2019 heeft Oekraïne in 30 jaar meer dan 13 miljoen inwoners verloren. Het heeft te maken met dezelfde processen als de rest van Europa. In een land dat ontvolkt, kennen alleen de grote steden en omliggende plaatsen demografische groei. Het verschil is dat dit proces in Oekraïne veel sneller verloopt en dat de oorlog het nog erger heeft gemaakt.

In Kharkiv, waar ik ben geweest, kun je dit zien als je broekzak. Grote steden verliezen hun economisch meest actieve bevolking. Kharkiv, ooit een stad vol studenten, heeft een aanzienlijk deel van zijn jongeren verloren en degenen die zijn overgebleven studeren nu voor het vierde jaar op afstand: eerst vanwege de pandemie, nu vanwege de oorlog.

“Verloren generatie” – deze term weerklinkt vaak onder Oekraïners.

Demografische ineenstorting

Zelfs voor de oorlog was de demografische situatie van Oekraïne niet de beste. Zoals het Centrum voor Oosterse Studies in zijn rapport schrijft: “in 2019. […] een regeringsteam maakte elektronische schattingen (de zogenaamde Dubilet-telling), waarbij onder andere gebruik werd gemaakt van de gegevens van mobiele operators, resulterend in een bevolking van 37,3 miljoen (exclusief de Krim en ongecontroleerde delen van de regio’s Donetsk en Luhansk). Volgens […] gegevens van de Oekraïense Staatsdienst voor Statistiek (Derzhstat) bedroeg het aantal Oekraïners (exclusief de Krim, maar inclusief de regio’s Donetsk en Lugansk) 41,9 miljoen.”

Verdere klappen voor de demografie kwamen na 2022. Miljoenen Oekraïners hebben het land verlaten en het leger is gegroeid tot meer dan 700.000. mensen. Vergeleken met het jaar van de onafhankelijkheid van Oekraïne was het bevolkingsverlies aanzienlijk.

Na de oorlog moet iemand het land weer opbouwen en daarom neemt Oekraïne mensen van 27 jaar en ouder op in het leger. jaar oud. De jongsten moeten overleven om het land een toekomst te geven. Naast de emigratie van miljoenen mensen sterven er echter nog meer mensen in de oorlog. De Oekraïense kant geeft niet de volledige omvang van de verliezen en reageert vaak ontwijkend. In april 2023 zei minister van Defensie Oleksiy Reznikov dat het aantal doden minder was dan het aantal slachtoffers van de aardbeving in Turkije (daar stierven meer dan 50.000 mensen). Sindsdien is er echter maandenlang hevig gevochten in Zaporizië. Het is ook onduidelijk hoeveel burgers er zijn gedood. Volgens het openbaar ministerie van Oekraïne zijn dit er meer dan 10.000. personen, maar zoals de aanklager zelf stelt, zijn deze cijfers onvolledig.

Oude dorpen

Vanuit Kharkiv ga ik noordwaarts naar het dorp Cyrkuny, waar ik met de burgemeester wil praten. Het dorp was zeven maanden bezet en de oorlog heeft er een sterke stempel op gedrukt.

– Voor de oorlog woonden hier 6.000 mensen. mensen, en in de hele hromada (gemeente) 14.000. Nu wonen er misschien anderhalf duizend mensen in Circuma,” zegt burgemeester Mykola Sikalenko. Hij wijst erop dat veel mensen zijn vertrokken naar Kharkiv of verder naar het westen in het buitenland.

Onder de mensen die in de circulatie zijn gebleven, zijn de meesten ouderen met een pensioen dat onvoldoende is om de eerste levensbehoeften te dekken. Deze mensen zijn vaak getraumatiseerd, of in het beste geval onverschillig.

Alle foto’s van de oorlog die ik tot nu toe op internet heb gezien, worden levendig door de omstandigheden. Het feit dat er nog steeds mensen tussen de ruïnes wonen, maakt de tragedie nog groter.

– Het huis van mijn buurman werd geraakt door een raket en de schokgolf beschadigde het mijne. De buurman kon er niet tegen. Ze woont nu bij haar zus en haar huis is niet geschikt voor renovatie,” wijst Nadia op het vervallen huis. Hij vertelt het verhaal energiek, maar op het randje van huilen. Elk gesproken woord is een enorme bundel emoties en trauma’s. Toch heb je het gevoel dat haar woorden een leegte raken. Er zijn niet veel auto’s, de typische machines van het platteland hoor je niet, zelfs de dieren, als die er nog zijn, maken geen geluid.

In de omstandigheden zijn het vooral de ouderen die al de beste jaren van hun leven achter de rug hebben en uit gewoonte zijn gebleven. Naar eigen zeggen zijn de jongeren hier weggegaan “omdat ze niet wisten wat ze moesten doen”.

– Op 14 februari 2022 werd ik ziek door covid. Ik lag in het ziekenhuis toen de oorlog begon. Ik woonde met mijn dochter in Charkov, maar keerde terug naar Circunsk toen het eenmaal bevrijd was. We zijn aan het herbouwen. Ik ben hier geboren en ik ga nergens anders heen. Ik huur een flat in de buurt van mijn dochter in Charkov, maar daar is alles buitenlands en hier is het van mij. Ik mis mijn familie en vrienden hier. De meesten gingen naar Finland of de Baltische staten, waar ze via Belgorod in Rusland heen moesten,” zegt Nadia over haar perspectief.

Hoeveel zijn er vertrokken?

Het is niet bekend hoeveel mensen zijn vertrokken of gedeporteerd naar Russisch grondgebied. Dit is een nieuwe demografische klap voor Oekraïne. Volgens cijfers van de VN zouden dit meer dan 2,8 miljoen mensen kunnen zijn. Het is echter niet bekend hoeveel van deze mensen Rusland uiteindelijk hebben verlaten voor de EU.

– Een jaar lang hebben we Oekraïense vluchtelingen geholpen bij vier grensovergangen in Letland. (Er zijn er vijf in totaal en twee spoorwegen). Tussen november 2022 en november 2023 komen er meer dan 100.000 de EU binnen. mensen. We weten niet hoeveel mensen de grensovergangen in Litouwen, Estland en Finland passeerden, maar in de Baltische landen was de intensiteit vergelijkbaar, zegt Dagmara Góralczyk van de Stichting Pools Centrum voor Internationale Hulp (PCPM).

Viktor Szmygol, advocaat voor de wederopbouw van Cyrkun, vindt dat de prioriteit moet liggen bij nieuwe, moderne huizen. Hij had zelf een projectontwikkelingsbedrijf, dus zijn gedachten gingen uit naar huisvesting.

– Het land zal opnieuw worden opgebouwd door de jongeren, en zij moeten ergens kunnen wonen zodat ze terug willen komen,” zegt hij.

Komen ze terug? Demografen en analisten hebben geen optimistische voorspellingen.

Cyrkuny heeft in ieder geval geluk, want samen met Trościaniec zijn Posad-Pokrowskie, Borodzianki, Moszczun en Jagodna geselecteerd als toekomstige showcases voor wederopbouw. Voor deze steden zijn speciale fondsen gereserveerd zodat ze na de wederopbouw “beter dan voorheen” zullen leven. De regering Zelenski wil laten zien dat ze efficiënt werkt en daarmee westerse investeerders aanmoedigen. Aan de andere kant is dit ook om corruptie te voorkomen. Er zijn echter nog veel meer ontvolkte en verwoeste steden in Oekraïne en de nood lijkt eindeloos.

Zolang de oorlog duurt, zal er geen elektriciteit zijn

– Ik zit sinds 24 februari zonder elektriciteit. Gelukkig hebben we een generator, die we voornamelijk gebruiken om de waterput te laten draaien en water op te pompen,” zegt een inwoner van Lypci.

Geolocatie werkt niet omdat het luchtalarm weer is afgegaan. Dan loopt de tracking vast, dus je moet de route weten. Ik weet dat het dorp ten noorden van Circun ligt; vanaf hier duurt het niet meer dan 10 minuten met de auto om Rusland te bereiken.

Het leven van mijn geïnterviewde draait om het bereiden van eten, het schoonmaken van het huis en het voeren van zwerfhonden.

– Er is elektriciteit in de regio Kharkiv in het algemeen, maar hier, waar er een bezetting was, is alles kapot, en toch ligt de grens op 8 kilometer afstand. Tot de oorlog voorbij is, zal het zijn wat het is,” zegt hij.

– Ik heb geen hoog pensioen, 2700 hryvnias [ongeveer $75 – red]. Ik moet voor mezelf koken,” benadrukt de oudere vrouw. Voor haar is humanitaire hulp belangrijk en ze bespaart geld op andere producten. Op de dag dat we haar spraken, had ze een pakket huishoudchemicaliën ontvangen. Dergelijke hulp wordt hier geboden door het Poolse Centrum voor Internationale Hulp dankzij de steun van de Biedronka Stichting. Eén keer per week rijden er vrachtwagens naar het gebied rond Charkov, maar ook naar Cherson, direct aan het front.

– Vandaag heb ik dit gekregen van een Poolse organisatie,” ze wijst naar een tas vol huishoudchemicaliën. – Ook brengen de dorpsautoriteiten samen met de organisatie in Kharkiv om de week een warme maaltijd. Want ik kook niet alleen voor mij en mijn man,” zegt ze.

– Voor kinderen?

– Nee, mijn twee dochters wonen in Charkov en mijn zoon woont in de buurt van Odessa. Ik geef de honden te eten. Veel mensen zijn weggegaan en hebben hen verlaten en ik had zo’n medelijden met hen. Ze zijn beleefd, ze doen niemand kwaad. Ik geef er elke dag meer dan 40 te eten bij mij thuis,” zegt Alina uit Lypci.

Het einde van de oorlog?

– Wij zijn met 40 miljoen, zij met 140 miljoen, de cijfers spreken voor zich,” zegt burgemeester Cyrkun. Het moreel en de volharding zijn echter nog steeds hoog. – De Russen hebben hier niets te zoeken. Als ze hier weer zouden komen, zou elke man en elke boom op ze schieten. Het Westen, de VS, Polen zullen helpen, dan zullen we winnen, maar alleen als Rusland uit elkaar valt,” voegt hij eraan toe.

– Zoveel doden. Een oorlog van ‘boerderij en eigendom, niet van het volk’ [oekr. oorlog van staten en macht, niet van het volk]. Ook aan hun kant gingen veel jonge jongens verloren,” zegt een inwoner van Lypci.

– Ik hield van Rusland, ik keek naar hun tv en concerten, alles wat Russisch was. Ze waren ‘van henzelf’. Waar dient het allemaal voor? Vroeger kwamen ze winkelen, wij dreven handel, en nu zijn de huizen verwoest, mensen gedood,” hoor ik sterke emotie in de stem van de dame uit Cyrkun.

Vooruitzichten?

Toen Oekraïne in 1991 onafhankelijk werd, telde het land meer dan 50 miljoen inwoners. Op de dag dat de volledige oorlog uitbrak, waren het er al 37 miljoen. Nu? Niemand weet dat. Alle demografische voorspellingen zijn het erover eens dat het slecht tot zeer slecht zal zijn. Ella Lebanova, hoofd van het Instituut voor Demografie en Sociaal Onderzoek van de Nationale Academie van Wetenschappen van Oekraïne, voorspelt dat de bevolking van het land in de komende tien jaar tussen de 24 en 32 miljoen mensen zal bedragen. Vergelijkbare voorspellingen komen uit onderzoek in opdracht van de Raad van Europa.

De Oekraïense autoriteiten hopen nog steeds op de terugkeer van migranten naar het land na het einde van de oorlog. Elke maand verwijdert dit vooruitzicht zich echter verder, omdat vluchtelingen steeds meer hun nieuwe verblijfplaats binnensijpelen en Oekraïne steeds dieper door oorlog wordt verteerd.

De Oekraïners hebben echter al herhaaldelijk hun vastberadenheid getoond op momenten dat weinigen op hen wedden. Zowel in 2014, toen de bloedigste botsingen begonnen tijdens de protesten in de Maidan in Kiev, waarbij meer dan 100 mensen werden gedood in naam van de Europese integratie, als in 2022, toen ze de Russische agressie trotseerden. De Oekraïense autoriteiten lijken er ook deze keer op te rekenen dat hun bevolking in opstand komt.

**

Gefinancierd door de Europese Unie. De standpunten en meningen zijn die van de auteurs en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de standpunten van de Europese Unie of het directoraat-generaal Justitie, vrijheid en veiligheid. Communicatienetwerken, inhoud en technologie. Noch de Europese Unie, noch de financierende instantie is er verantwoordelijk voor.

**

– Jan Wysocki