Op zoek naar een nieuwe strategie om de toekomst van het Culebra-gebergte veilig te stellen

Dit artikel maakt deel uit van een serie van drie artikelen uit El Diario’s bredere multimediaproject over megabranden in Europa door Mariangela Paone, Raúl Rejón, Sofía Pérez en Raúl Sánchez. Inleiding | Deel I | Deel II | Deel III

Sierra de la Culebra (Zamora)

Als je de top van Peña Mira bereikt, sta je op de top van 300 miljoen jaar oude bergen. Van daaruit kun je bijna de hele Sierra de la Culebra zien, in Zamora. In het noorden liggen de bossen. Naar het zuiden toe openen zich grote stukken bos met nauwelijks bomen. Met een verrekijker zie je een drukte van machines en vrachtwagens die zwarte boomstammen vervoeren. In 2022 werden 34.000 van de 70.000 hectare in twee verwoestende bosbranden verbrand. Vier mensen stierven.

De twee incidenten werden veroorzaakt door blikseminslag en met hoge snelheid door de droge en zeer hete weersomstandigheden als gevolg van de klimaatverandering. Officiële cijfers zeggen dat de vlammen op sommige punten 18 meter per seconde oprukten, of bijna 65 km/u. De strook dennenbos tussen de steden Tábara en Mahíde brandde bijna volledig uit. Het is een 30 kilometer lange lijn van verbrande bomen.

“We zullen in ons leven nog andere branden zien, maar ik denk niet dat we zoiets als deze zullen meemaken,” zegt Eduardo, een inwoner van Boya, een dorp van slechts 56 inwoners dat bij Mahíde zelf hoort. De kastanjebossen, beroemd in de regio, werden dat jaar platgebrand. “Nu zijn er noch paddenstoelen noch kastanjes”.

Helaas lijkt het visioen van Edward – die geëvacueerd werd tijdens de brand en nu enkele inheemse schapen fokt die ze konden vrijlaten om ze te redden – geen accurate voorspelling. De voorspelling is dat enorme, verwoestende en onbeheersbare branden vaker zullen voorkomen als gevolg van de opwarming van de aarde.

“Het gaat weer gebeuren, dat is ons duidelijk, want we zien niet dat er doortastende en adequate actie wordt ondernomen,” voorspelt Lucas Ferrero, een inwoner van Villanueva de Valrojo en voorzitter van de vereniging La Culebra no se calla. “We hebben onze stem, maar het is iets anders als er überhaupt naar ons geluisterd wordt,” klaagt hij. “We zullen weer zo’n brand krijgen, maar niet over 30 jaar, maar over 15 jaar”.

Ferrero verwijst onder andere naar het feit dat “ze zich uiteindelijk herbevolken met dennenbomen en dat ze ons uiteindelijk hebben verteld dat ze de autochtone soorten op natuurlijke wijze zullen laten groeien. En ik denk dat het een goed idee zou zijn om te beginnen met ze niet te vernietigen met machines”.

De vraag om terug te keren naar de dennenbossen of om te proberen de Culebra te herbebossen met andere, minder kwetsbare variëteiten is al aan de gang sinds de vlammen zijn gedoofd. De organisatie Ecologistas en Acción gaf een verklaring van afkeuring uit toen bekend werd dat de Junta de Castilla y León het aanvaardbaar vond om over te gaan tot herbebossing van pijnbomen omdat er stuifmeelresten van deze soorten bekend zijn van 10.000 jaar geleden en ze daarom autochtoon zouden zijn. “Het zijn pyrofyten” en dat, aldus de ecologen, verergert de verspreiding.

De waarheid is dat de grote dennenbossen van La Culebra – die in 2022 in vlammen opgingen – het resultaat waren van herbebossing waarmee in de jaren ’40 werd begonnen in een poging om de ongebreidelde erosie van een boomloos gebied een halt toe te roepen. Daarvoor was er al eeuwenlang een grootschalige bomenmoord aan de gang, vooral op de soorten die het best zijn aangepast aan de klimatologische omstandigheden van dit deel van het Iberisch schiereiland: de honingeiken.

“Het lijkt wel of we niets leren, vooral op bestuursniveau. Wij, de burgers, ik denk van wel, maar soms wil je het allemaal weggooien,” besluit Ferrero.

Begin april, bijna twee jaar na deze rampen, heeft het Culebra-gebergte recordregens ontvangen na maanden en maanden van droogte en ongewone temperaturen. In veel delen van dit verschroeide land is gras ontsproten waar eens bomen stonden. “Als het groen wordt, lijkt het alsof de ernst van wat er is gebeurd wordt vergeten,” zegt Javier Talegón, een bioloog en een echte gids in de Sierra de la Culebra, waar hij al tientallen jaren werkt.

“De eerste les die we moeten leren na zo’n grote verwoesting is, voordat we iets doen, onszelf af te vragen: wat willen we: willen we dat de sierra een land van hout- en brandstofproductie wordt of willen we dat het een ruimte van functionele en veerkrachtige ecosystemen wordt in het licht van de klimaatverandering? Want deze habitats hebben heterogeniteit nodig en vóór de branden bestond tot 30% van het gebied van La Culebra uit deze uniforme dennenbossen,” zegt Talegón.

De “monoculturen” van deze naaldbomen, die vele decennia geleden werden aangelegd met het idee om enerzijds de bodem in stand te houden en anderzijds een economische bron te hebben, zijn versnellers van branden gebleken zodra de vonk is aangestoken door de bliksem, menselijke nalatigheid of de wil van een brandstichter.

Kijkend naar de heide die dit seizoen “voor het eerst na de vlammen” tot bloei is gekomen, verduidelijkt de bioloog dat de lage vegetatie “de bedekking is van een bodem die erg verarmd is door de voortdurende brandpraktijken en het menselijke beheer dat hier in het verleden heeft plaatsgevonden”. Dit is de oorsprong van zijn eis, aan de voet van de bergen, om na te denken over wat we hier willen doen.

“Ik zie dagelijks de boerderijen van mensen die hier niet wonen, in welke staat ze verkeren, en ik zeg tegen mezelf: wat maakt het uit hoe we ze beheren, degenen onder ons die ze beheren met het idee dat ze niet brandbaar mogen zijn, omdat we uiteindelijk hetzelfde risico lopen,” aldus Ferrero.

En hij vervolgt: “Als je van Codesal naar het noorden gaat, naar Puebla de Sanabria, zie je dat we niet veel geleerd hebben. Zelfs de gemeenteraden niet, die hadden moeten eisen dat de Junta een veiligheidsperimeter zou opzetten in de gemeenten, maar die is er niet. Je hoeft maar rond te lopen om het te zien: het struikgewas dringt de dorpen binnen. De bezems en urces zijn zo groot als eikenbomen”.

In de uitlopers van de gemeente Villardeciervos, een van de dorpen waar de vlammen genadeloos woedden, is een gloeiende plaquette te zien, bijna alsof hij net is opgehangen, met de tekst: “Brandgevaar. Gebied beschermd door videobewaking”. De beelden worden vanaf kilometers afstand vastgelegd op een nieuwe toren van 30 meter hoog die je tegenkomt als je het pad naar Peña Mira oploopt. “We willen dat er meer preventie is, want het lijkt erop dat alles kan worden opgelost door meer brandweerlieden aan te nemen, maar dat is niet het geval,” zegt Ferrero.

Het doel van de videobewaking – een contract van 400.000 euro van de Junta de Castilla y León – is om het westen van Zamora te bewaken met het idee om de blusstrategie te versterken en erin te investeren. Dit is niet de eerste keer dat deze formule, die voor het eerst werd gebruikt in 2013 en die volgens de regionale overheid de bosbranden met 65% heeft teruggedrongen, wordt toegepast. Het lijkt er echter op dat het weinig hielp tegen de nieuwe branden. Degene die de Culebra verbrandde, werd uiteindelijk naar de geïrrigeerde landbouwgrond gedreven om daar te stikken omdat er geen manier was om hem te laten stikken. Toen de vlammen de velden ontmoetten die niet meer brandden, werden ze uiteindelijk gedoofd. “De zonnebloemen doofden het,” zeiden getuigen van het incident.

“De brand heeft, hoe paradoxaal het ook lijkt, enkele vensters geopend. Ik durf te wedden dat we lering trekken uit wat deze twee branden ons hebben geleerd: de uitlopers van verschroeide dennen zijn gigantisch en tegelijkertijd hebben we gezien hoe de nog bestaande eikenflarden in de Culebra aan de randen verschroeid waren en in het midden van deze massa’s gespaard bleven”, zegt Talegón.

In de maanden na de brand ontdekte de bioloog dat “in de eikenbossen tussen Boya en Villardeciervos de eiken het geweld van de brand verminderden, terwijl de min of meer homogene dennenbossen zwaar werden getroffen”. Daarom roept hij op om “niet opnieuw dezelfde fouten van de monocultuur te maken, ook al duurt het langer om de resultaten te behalen. Zelfs als het meer kost”.

Lokale groepen, zoals de groep die wordt gecoördineerd door Lucas Ferrero, zijn echter ook van mening dat het nuttig zou zijn om wat middelen te hebben om de brand te kunnen bestrijden zodra deze wordt opgemerkt: “Een minimale training en wat middelen voor een eerste schok wanneer het risico klein is en er veel kan worden gedaan aan vlammen van 50 centimeter. Burgeractie moet tellen”.

Megabranden zijn een van de duidelijke gevolgen en uitdagingen van de klimaatcrisis voor de Zuid-Europese landen. De vernietiging ervan is monsterlijk. Bij een ramp als La Culebra is het verlies aan wat onderzoekers “ecosysteemdiensten” noemen – de natuurlijke functies van habitats die mensen ondersteunen, zoals het reguleren van de waterstroom – miljoenen euro’s waard. Een groep wetenschappers van de Universiteit van Salamanca berekende dat er tussen de 35 en 75 miljoen euro verloren was gegaan in Zamora.

Klimaatverandering domineert alles al,” zegt bioloog Javier Talegón, “het is de nieuwe sleutelfactor omdat branden de capaciteit van de brandbestrijdingsmiddelen al te boven gaan, dus het is tijd om het model dat bestaat in de Sierra de la Culebra te heroverwegen. Als het een biosfeerreservaat is, als het een reeks habitats samenbrengt die van belang zijn verklaard, dan is het tijd om na te denken over de manier waarop we er mee omgaan”.

Als Eduardo bij het verlaten van de sierra wordt gevraagd wie het meest heeft verloren door de branden, antwoordt hij rustig en staand in zijn weiland: “Op de een of andere manier hebben we allemaal verloren”.

– Raúl Rejón