De opvang van niet-begeleide minderjarigen op de Canarische Eilanden: “De staat moet reageren”.
Het is een jaar geleden dat Hakim aan boord ging van een boot naar Gran Canaria. Op 16-jarige leeftijd verliet hij Marokko op een houten schuit op zoek naar een goede toekomst. De reis duurde vier dagen. Er waren 50 andere mensen op de boot, maar hij was alleen. Zijn familie verbleef in Marrakech. Met een verlegen glimlach vertelt hij dat hij in zijn geboortestad timmerman was. Met het weinige geld dat hij verdiende en het salaris van zijn vader, die als kapper werkte, konden zij samen en zijn moeder, die thuis werkte, de eindjes aan elkaar knopen.
Hakim is een van de 5.065 niet-begeleide minderjarigen die onder voogdij van de Canarische overheid staan, na de piek in migrantenaankomsten in de afgelopen maanden. Deze toename heeft het opvangsysteem in de archipel opnieuw op de proef gesteld en de onopgeloste kwestie van de verdeling van de opvang van minderjarigen die op de eilanden aankomen over de rest van Spanje heropend, iets waar de regionale regering al sinds de humanitaire noodsituatie van 2020 op aandringt.
De meeste migranten die Spanje vorig jaar binnenkwamen, deden dat via de Canarische Eilanden. De archipel brak zijn recordaantal aankomsten met de redding van 39.910 overlevenden. De aanwezigheid van kinderen en jongeren op de Atlantische route nam ook toe in 2023, een trend die zich in januari voortzet. “De aankomsten zijn al een constante. Er gaat geen maand voorbij zonder dat er kinderen aankomen. Alleen al in de eerste twee weken van januari zijn er ongeveer 49 aangekomen”, legt de onderminister van Sociale Zaken van de Canarische regering, Francisco Candil, uit. Geconfronteerd met deze situatie vroeg de president van de Canarische Eilanden, Fernando Clavijo, vorige week opnieuw aan de centrale regering om een “verplichte verdeling” uit te voeren voor de andere autonome gemeenschappen, met een verdeling op basis van criteria van BBP per hoofd van de bevolking, bevolking of oppervlakte.
Volgens Candil kan één enkel gebied dat kinderen opneemt in tijden van hoogconjunctuur ertoe leiden dat de rechten van kinderen worden geschonden. “Op de Canarische Eilanden zijn er momenten geweest dat er niet eens stapelbedden waren. We hebben alles moeten doen om te reageren op de aankomsten,” zegt hij. In oktober 2023 is het ministerie van Sociale Rechten en Agenda 2030 in het kader van de sectorale conferentie over kinderen en jongeren overeengekomen om 347 minderjarigen die op de Canarische Eilanden aankomen, over te brengen naar het vasteland. Ondanks dit pact hebben er volgens bronnen van de Canarische overheid sinds juni tot op heden geen doorverwijzingen naar andere gemeenschappen plaatsgevonden.
Tests voor leeftijdsbepaling
In de afgelopen dagen zijn er drie tienjarige kinderen aangekomen in het centrum op Tenerife waar Hakim woont. Zijn foto’s bekronen zijn kamer, versierd met knuffels en spelletjes. “De profielen zijn veranderd. Er komen steeds jongere kinderen”, zegt de directrice van het centrum, Patricia Lago. Het vaststellen van de leeftijd van minderjarigen is een van de elementen die de crisis in de archipel hebben verergerd.
Tijdens de noodsituatie in 2020 werden kinderen door het knelpunt met leeftijdscontroles gedwongen om met volwassenen tot 40 jaar in dezelfde centra te wonen. Van de 5.065 minderjarigen die onder voogdij van de Canarische Eilanden staan, wachten er volgens het vice-ministerie minstens 1.000 op een test om hun leeftijd vast te stellen. Teseida García, de openbare aanklager voor vreemdelingen in de provincie Las Palmas, zegt dat de zaken beter gaan dan drie jaar geleden. “De wachtlijsten die we hebben zijn normaal gezien het aantal mensen dat we hebben,” legt hij uit.
Het openbaar ministerie beschikt over versterking en kan bogen op een goede coördinatie met ngo’s, de nationale politie en het instituut voor forensische geneeskunde. Voor García is betrokkenheid bij de eerste beoordelingen essentieel: “Ik accepteer niet dat ze me een dossier brengen over een overduidelijke minderjarige, of over een man waarvan je in één oogopslag kunt zien dat hij ouder is”.
Soms zijn het de verantwoordelijken van de centra voor volwassenen zelf die minderjarigen in de faciliteiten opsporen. “In deze gevallen doen we er langer over omdat we de documentatie die ze hebben moeten beoordelen,” zegt García. “We bellen de minderjarigen altijd op, luisteren naar ze en vragen ze naar deze documenten. We beoordelen zelfs de foto’s die ze naar hun mobiele telefoons sturen. Medisch bewijs is altijd de laatste optie”, voegt hij eraan toe. De betrouwbaarheid van deze tests is door verschillende kinderorganisaties in twijfel getrokken, omdat ze gebruik maken van patronen van Amerikaanse in plaats van Afrikaanse kinderen.
García herinnert eraan dat het leeftijdsbesluit “voorlopig” is. “Het probleem waar de autonome gemeenschap mee te maken krijgt is de herziening van de decreten. Wanneer deze kinderen papieren beginnen te presenteren, zullen de decreten heropend moeten worden en zal elk bewijsstuk beoordeeld moeten worden”, benadrukt de openbare aanklager. De openbare aanklager voor vreemdelingen is ook voorstander van het versnellen van de overplaatsingen naar het vasteland, maar benadrukt dat het belangrijk is om de leeftijd van alle minderjarigen op de Canarische Eilanden vast te stellen voordat ze worden overgeplaatst. “Anders zou het een ramp zijn. Als we ze zonder een bepaalde leeftijd sturen, verliezen ze alle bescherming omdat we ze uit het oog verliezen,” zegt hij.
De uitdaging van inclusie
Voor de openbare aanklager voor buitenlanders druist het blokkeren van alle jongeren op de Canarische Eilanden in tegen het belang van het kind. “Het feit dat de archipel 5.000 minderjarigen moet opvangen en opleiden, betekent dat ze minder kansen hebben dan mensen in een andere stad met minder kinderen in de opvang”, zegt hij. Ook de onderminister van Sociale Zaken is deze mening toegedaan: “De staat moet reageren. Het gaat er niet alleen om dat we ze een dak en eten geven, maar ook scholing, gezondheidszorg en integratie”.
Naast Hakim, in de eetzaal van het opvangcentrum, zit Seidou. Hij is geboren in de regio Fatick, in Senegal, en kwam in 2019 aan op Tenerife op een cayuco met meer dan honderd mensen. Ik was toen 12 jaar oud en ik wist niet waar ik heen ging. Ik had nog nooit van de Canarische Eilanden gehoord, alleen van Madrid of Barcelona. Met een sterk Canarisch accent herinnert hij zich zijn reis: “Het duurde een week en twee dagen. Een andere jongen en ik waren de enigen die eten kregen op de boot omdat we de kleinsten waren”. Hij en Hakim zijn nu 17 jaar oud en hebben in voetbal, hun vrienden, liefde en muziek de sleutel tot hun inclusie gevonden. “Onze favoriete zangers zijn Anuel en Morad,” lachen ze.
Patricia Lago, een sociaal pedagoog en directeur van een van de opvangcentra op de eilandengroep, beweert dat de Canarische Eilanden een “zeer krachtig” opvangsysteem hebben. “Vroeger was het systeem meer gebaseerd op welzijn. Tegenwoordig treden opvoeders op als gidsen en proberen ze kinderen de hoofdrolspelers van hun eigen leven te maken”, stelt hij. Volgens de opvoeder houden de eilanden rekening met de behoeften van jongeren, hun cultuur en hun emoties. “We zijn niet langer waakhonden, maar geven ze de middelen om hun eigen beslissingen te nemen”, zegt hij.
Contact met de familie thuis is essentieel. Hakim, Seidou en hun centrumgenoten praten elke dag met hun dierbaren via een videogesprek. “Het geeft ze veel gemoedsrust. Het geeft ook hun families en ons, de opvoeders. Zij steunen de kinderen van daaruit en wij gaan dezelfde kant op,” zegt Patricia Lago.
Voor de opvoeder ligt een van de hangende uitdagingen van het systeem in de beroepsopleiding. “Soms moeten ze voldoen aan bureaucratische eisen die alleen mensen die hier geboren zijn kunnen hebben, zoals het hebben van de ESO,” zegt hij. Daarentegen zijn de Canarische Eilanden erin geslaagd om de jongste kinderen naar school te krijgen. “De tienjarigen zijn een paar weken geleden aangekomen en ze gaan al naar school,” viert hij.
Het Departement van Sociale Rechten verzekert dat een van de hoofdlijnen van het werk dat wordt nagestreefd de opleiding is van minderjarigen in moeilijk te vinden werk, vooral in de primaire sector, de dienstensector en de bouw. Het doel is om hen in staat te stellen een baan te vinden als ze 18 worden.
Buitenkant
Een andere doelstelling van de Canarische regering is dat alle migranten hun papieren moeten hebben voordat ze meerderjarig worden. Op dit punt ondervinden ze weinig medewerking van de consulaten van de landen van herkomst. “Ik kan me voorstellen dat het komt door de complexiteit van het verkrijgen van de papieren,” voegt Francisco Candil toe.
Vania Oliveros, een advocaat gespecialiseerd in immigratie en kinderzaken, zegt dat zij en haar collega’s te maken hebben met “twee realiteiten”. Hoewel de overheid verzekert dat alle migranten met papieren vertrekken, zien ze in hun dagelijks leven dat “dit niet het geval is”. “We begrijpen dat er een groot aantal boten is, maar het probleem is dat het aantal professionals in de administratie hetzelfde blijft,” zegt ze. Het belangrijkste gevolg: veel jongeren verlaten het systeem in een onregelmatige administratieve situatie.
In deze gevallen zijn het de samenwerkende advocaten en burgerorganisaties die de ex-gevangenen helpen om alle documenten te verwerken om een verblijfsvergunning te krijgen. “De rechten van kinderen en jongeren worden geschonden omdat het systeem niet is voorzien van menselijke en structurele middelen. In een gebied dat altijd migranten ontvangt, blijven we onze toevlucht nemen tot improvisatie”, bekritiseert Oliveros.
Voor de advocaat is het niet voldoende om een entiteit een budget te geven om in de basisbehoeften van kinderen te voorzien. “Er wordt niet naar behoren rekening gehouden met de rechten van kinderen”, zegt ze. Tot de belangrijkste tekortkomingen behoren het gebrek aan specialisatie in de sector en een gebrek aan persoonlijke aandacht die rekening houdt met de speciale kwetsbaarheid van minderjarige migranten.
In de marge van het opvangsysteem
Het systeem op de Canarische Eilanden heeft de afgelopen maanden ook zijn tekortkomingen laten zien. Op 24 november ontsnapten 20 minderjarigen uit een opvanghuis op Gran Canaria en deden bij de rechtbank aangifte van fysieke agressie, vernedering en seksueel misbruik. Acht van hen keerden een paar uur later terug naar het centrum, maar de anderen brachten tot wel vijf nachten op straat door totdat de regering van de Canarische Eilanden ze elders onderbracht. De regionale overheid rechtvaardigde toen dat de technici die het centrum hadden geïnspecteerd de gerapporteerde feiten niet hadden kunnen bevestigen.
Het apparaat waaruit ze vluchtten wordt beheerd door de Fundación Respuesta Social Siglo XXI, die al betrokken is geweest bij andere schandalen op de Canarische Eilanden. Tegen vier van de directeuren loopt een onderzoek wegens verduistering van overheidsgelden, nadat aanklagers beweerden dat ze het geld voor minderjarigen gebruikten voor persoonlijke schoonheidsbehandelingen, slippers, luxe hotels en Viagra.
Moha is een van de andere minderjarigen die, hoewel hij alleen op Lanzarote aankwam, buiten het pleegzorgsysteem valt. Zijn geval is nog ernstiger. Toen hij voet zette op de Canarische Eilanden werd hij gearresteerd en beschuldigd van het schipperen van de zodiac waarin hij reisde. Hoewel hij minderjarig was, bracht hij drie maanden door in de gevangenis van Tahíche. “Ik was daar totdat mijn advocaat mijn geboorteakte kreeg,” zegt ze. Moha kwam aan op 15-jarige leeftijd, maar omdat hij wist dat hij naar een jeugdinrichting kon, zei hij dat hij vier jaar ouder was. “Ik wilde alleen maar werken en geld naar huis sturen,” zegt ze nu.
Enkele van zijn medepassagiers wezen hem aan als de kapitein van de rubberboot en dat was genoeg om hem op te sluiten. Zijn advocaat, Sara Rodríguez, zegt dat ze naar het Hooggerechtshof van de Canarische Eilanden (TSJC) is gegaan met een geboorteakte en een leeftijdsbepalingsrapport waarin stond dat de minimumleeftijd 16 jaar was. Desondanks concludeerde het Hof dat hij als volwassene moest worden berecht, omdat hij bij aankomst verklaarde dat hij volwassen was. De zaak ligt nu voor bij het Hooggerechtshof. Ondertussen woont Moha bij een familielid op Tenerife, hoewel hij volgens juridische bronnen in een opvangcentrum van de regionale overheid zou moeten zitten. “Het is maar goed dat ik hem heb. Anders zou ik op straat staan,” zegt hij.
*De namen van de kinderen in het rapport zijn gefingeerd om hun identiteit te beschermen.
**Dit verslag is gemaakt in samenwerking met Canarias Ahora.
Geschreven door Natalia G. Vargas
In samenwerking met Europa weergeven, medegefinancierd door de Europese Unie. De meningen en opinies zijn uitsluitend die van de auteur(s) en weerspiegelen niet noodzakelijk die van de Europese Unie of het Directoraat-generaal voor Communicatienetwerken, Inhoud en Technologieën. Noch de Europese Unie, noch de autoriteit die de steun verleent, kan verantwoordelijk worden gehouden voor de inhoud.
