Het dode punt van Israël

De Bijbel heeft veel te zeggen over de fatale betekenis van verschuivende militaire allianties in de kleine strook land tussen de Middellandse Zee en de rivier de Jordaan. Door de hele bijbelse geschiedenis heen werden alle samenlevingen die erop gebouwd waren, gekenmerkt door hun behoefte om een bondgenootschap aan te gaan met een van de veel grotere, machtigere en vaak concurrerende beschavingen waar ze zich tussen bevonden.

De profeten die zagen hoe geen van deze allianties terugkerende veroveringen kon voorkomen, kwamen met het baanbrekende idee van een samenleving gebaseerd op de rechtvaardigheid van de zwakken tegenover de macht van de sterken. Of, om de hedendaagse terminologie te gebruiken, zachte macht tegen harde.

Wee degenen die naar Egypte afdalen voor hulp! Ze vertrouwen op paarden, op het aantal strijdwagens en de grote menigte wagenmenners,’ waarschuwde Jesaja de koningen van Jeruzalem. In plaats daarvan: ‘Door recht zal Sion behouden worden, door gerechtigheid degenen die daarin wonen.’

In zekere zin kwam de profetie van Jesaja uit. Wat overbleef toen het ene na het andere bijbelse koninkrijk was vernietigd, was een volk – Israël, zo je wilt. In de ‘onteigening’ of ‘diaspora’ kon het Israëlische volk bestaan en een af en toe bloeiende Joodse cultuur ontwikkelen zonder afhankelijk te zijn van strijdwagens en wagenmenners. Zelfs ten tijde van de verwoesting van de Tweede Tempel woonden er meer Joden elders dan op de kleine strook land tussen de zee en de rivier.

Palestijnen inspecteren de schade na een Israëlische luchtaanval op de El-Remal aera in Gaza Stad op 9 oktober 2023. Foto door Naaman Omar apaimages Bron: Wikimedia Commons

In de bijbelse geschiedenis was harde macht nooit het beste wapen van Israël. Het staat nog steeds niet in de geschiedenis die vandaag de dag wordt geschreven.

Israëls militaire superioriteit heeft zich lange tijd niet vertaald in strategische voordelen. Sinds de noodlottige invasie van Libanon in 1982 (die resulteerde in de afslachting van de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila) hebben de oorlogen van Israël meer gekost dan ze hebben opgebracht. De oorlog in Libanon in de zomer van 2006 heeft Hezbollah niet vernietigd zoals de bedoeling was, maar juist versterkt. De oorlog in Gaza zes maanden later vernietigde Hamas niet zoals de bedoeling was, maar versterkte het. Sindsdien heeft elke nieuwe oorlog om Hamas uit te roeien (2008, 2012, 2014) – ‘het gras maaien’ zoals het is gaan heten – Hamas alleen maar sterker gemaakt.

De huidige oorlog, die verondersteld wordt Hamas ‘eens en voor altijd’ uit te roeien, zal niets ‘eens en voor altijd’ uitroeien. En dan hebben we het nog niet eens over het feit dat Israël ligt waar het ligt, op een smalle strook land tussen de zee en de rivier, en nog steeds omringd wordt door grotere en potentieel machtigere rijken. Noch het feit dat Israël in zijn huidige gedaante, hoe goed het ook bewapend en versterkt is, voor zijn voortbestaan afhankelijk is van allianties met grotere mogendheden – sinds 1967 met de Verenigde Staten.

Verwikkeld in de zoveelste oorlog zonder duidelijk einde en zonder duurzaam doel, een oorlog die meer dood en verderf brengt dan ooit tevoren, zou het Israël inmiddels duidelijk moeten zijn dat geen enkele strijdwagen zijn bestaan ‘voor eens en altijd’ zal veiligstellen. Nu er weer een geopolitieke aardbeving in de maak is, zou Israël moeten inzien dat het een nieuwe poging moet doen – zij het laat – tot het soort macht dat Jesaja voorstond: een poging om vrede en verzoening tot stand te brengen tussen de twee volken op die smalle strook land, gebaseerd op rechtvaardigheid en gerechtigheid.

Het Oslo-akkoord tussen Israël en de PLO uit 1993 was zo’n poging. Even leek het erop dat de handdruk op hoog niveau tussen Yitzhak Rabin en Yasser Arafat gevolgd zou worden door duizenden en duizenden handdrukken op de grond, wat zou leiden tot een wederzijds overeengekomen verdeling van het land in twee staten die vreedzaam naast elkaar zouden leven.

Ik ben geneigd te geloven dat het de Palestijnse opstand van 1987 was en de raketten van Saddam Hoessein boven Tel Aviv in 1991 die ervoor zorgden dat Yitzhak Rabin, een voormalige opperbevelhebber en militaire hardliner, zich bewust werd van de strategische beperkingen van Israëls militaire superioriteit. Rabin zag vrede en verzoening met de Palestijnen als een strategische noodzaak. Maar hij werd vermoord door zijn eigen volk en de strategische noodzaak maakte plaats voor een nieuwe periode van strategische overmoed en een steeds agressiever bezettings- en nederzettingenbeleid. Het ene volk bleef militair over het andere heersen en door ‘feiten op de grond’ te creëren, ging de ene staat door met het koloniseren van de territoriale fundamenten van wat de andere had kunnen zijn.

In de decennia die volgden, maakte Israël zichzelf wijs dat het strategische probleem was opgelost, dat de staat op die kleine strook land voor altijd kon blijven leven als een bezettingsmacht en een de facto apartheidsstaat. Het geloofde dat de Palestijnen te zwak en te verdeeld waren om hun zaak op te eisen, terwijl zijn eigen militaire superioriteit voldoende was om elke opstand te onderdrukken en elke regionale vijand af te schrikken. In de afgelopen jaren begon Israël zelfs te denken dat het de Palestijnse zaak naar de vuilnisbak van de geschiedenis kon verwijzen door allianties te smeden met autocratische heersers in de Arabische wereld.

Israël heeft te lang in strategische zelfverloochening geleefd. Dit werd maar al te duidelijk op de ochtend van 7 oktober 2023, toen Hamas, met zijn schending van de ‘veilige’ grens tussen Gaza en Israël en pogrom-achtige massamoord op zo’n 1200 nietsvermoedende Israëlische mannen, vrouwen en kinderen, een perfecte steek toebracht in het hart van de staat Israël – en van de Joden in de wereld. Dit was niet alleen een van de dodelijkste pogroms in de levende herinnering van de Joden (afgezien van de Holocaust), maar ook een bloedbad op Joden dat werd aangericht in dezelfde staat die historisch gezien zijn bestaan en zijn beleid had gerechtvaardigd door een toevluchtsoord voor Joden te zijn.

Als het Hamas’ bedoeling was om de historische demonen van de Joodse wereld wakker te schudden en Israël te provoceren tot een militaire reactie van een dergelijke omvang dat het een geopolitieke aardbeving zou veroorzaken, dan is dit precies wat zijn aanvallen op 7 oktober hebben bereikt. Als Hamas hoopte een verwoestende regionale brand te ontketenen die onherroepelijk een einde zou maken aan de mogelijkheid van vrede en verzoening tussen de volkeren tussen de zee en de rivier, dan is dit precies wat het heeft gedaan.

Israëls doel om Hamas ‘eens en voor altijd’ uit te roeien met een verwoestende militaire campagne is natuurlijk net zo illusoir als Hamas’ doel om de ‘bevrijding’ van Palestina ‘van de rivier tot aan de zee’ te lanceren met een angstaanjagende terroristische aanval. Toch kunnen illusies echte en verschrikkelijke gevolgen hebben. Hoe de oorlog (deze keer) ook afloopt, Israëls existentiële kwetsbaarheden en strategische zwakheden zijn als nooit tevoren blootgelegd. Hamas is er van zijn kant in geslaagd om nog een catastrofe, nog een Nakba, uit te lokken voor zijn eigen volk, met de bedoeling om de laatste overblijfselen van de weliswaar overwoekerde weg naar vrede en verzoening tot ontploffing te brengen.

In die zin heeft Hamas al gewonnen. Israël, met zijn buitenproportionele en menselijkerwijs rampzalige reactie, is doorgegaan met handelen op basis van de moreel en geopolitiek onhoudbare strategie dat de Palestijnen voor altijd onderdrukt moeten worden – en, indien nodig, verdreven van hun land.

Niet alleen de morele, maar ook de geopolitieke onhoudbaarheid van een strategie die alleen op militaire superioriteit is gebaseerd, is al lang duidelijk. Waar Jesaja ooit voor waarschuwde en waar Yitzhak Rabin politieke conclusies uit probeerde te trekken, had duidelijk moeten zijn, zo niet eerder, dan toch sinds Israëls militaire beschermer, de Verenigde Staten (in Afghanistan en Irak) hebben laten zien dat ze niet in staat zijn om met militaire middelen macht in de regio te projecteren. Er is vandaag de dag weinig bewijs dat dit is veranderd. In plaats daarvan zijn er veel aanwijzingen dat de VS afstevent op een periode van interne onzekerheid en externe onbetrouwbaarheid.

Ongeacht hoeveel van Hamas deze keer wordt weggevaagd, hoeveel van Gaza met de grond gelijk wordt gemaakt en hoeveel duizenden Palestijnen worden gedood of uit hun huizen verdreven, de afschuwelijke aanval van Hamas markeert het einde van een Israëlische veiligheidsdoctrine die is gebouwd op politiek-militaire overmoed en strategisch zelfbedrog.

Ein brira, geen keuze, is een Hebreeuwse uitdrukking die geassocieerd wordt met de fundamentele mythe dat Israël nooit een alternatief had, dat de krachten van de geschiedenis en de omstandigheden van de geopolitiek de jonge staat confronteerden met slechts één pad.

Dit is natuurlijk niet waar. In de geschiedenis van Israël zijn er veel keuzes niet gemaakt en veel paden niet bewandeld. We weten niet waar ze toe hebben geleid. Maar we weten wel dat de wegen die zijn bewandeld Israël naar een doodlopende weg hebben geleid. Haar geopolitieke kwetsbaarheid is gestaag toegenomen, haar vermogen om veiligheid te bieden door middel van militaire overmacht is gestaag afgenomen en de fragiele voorwaarden voor vrede en verzoening tussen de volkeren die op het land tussen de zee en de rivier wonen, zijn gestaag uitgehold.

Jesaja’s mooiste profetie klinkt nu utopischer dan ooit:

Want uit Sion zal de wet worden verkondigd,
uit Jeruzalem het woord van de Heer.
Hij zal rechtspreken tussen de volken,
recht te doen gelden onder alle volkeren.
Zij zullen hun zwaarden omsmeden tot ploegscharen,
en hun speren tot wijngaardmessen.
De natie zal het zwaard niet tegen de natie opnemen,
noch zullen zij oorlog meer leren.