Hoe de oorlog in Gaza links verdeelt en ook Midden-Europa polariseert

november 9, 20239 november 2023

Meer demonstraties ter ondersteuning van Palestina vinden plaats in West-Europese steden, en in mindere mate in de Verenigde Staten, met kritiek op Israël. Er gaan stemmen op die de democratische Joodse staat zijn bestaansrecht ontzeggen. In Londen of Parijs verzamelen ze elk tienduizenden mensen.

Discussies rond Israël verplaatsen zich naar sociale media en academische campussen. Ze verdelen links, vooral in Groot-Brittannië en Frankrijk.

Van de vier EU-landen die eind oktober tegen een resolutie van de Algemene Vergadering van de VN stemden waarin werd opgeroepen tot een “permanent, onmiddellijk en humanitair staakt-het-vuren” in Gaza, komen er maar liefst drie uit Midden- en Oost-Europa (Kroatië, Tsjechië en Hongarije) – en één (Oostenrijk) is een buurland. Polen, Slowakije, Roemenië en Litouwen onthielden zich van stemming. De enige postcommunistische staat in de Unie die de resolutie steunde was Slovenië.

Er zijn ook niet zulke massale demonstraties van steun voor de Palestijnen van Gaza in onze regio als in het westen van Europa.

“Apartheidsstaat”.

Een van de demonstraties in Warschau tegen de oorlog in Gaza trok de aandacht van de mainstream media alleen vanwege een spandoek met een Davidsster in een vuilnisbak, getekend “houd de wereld schoon”. Het werd gedragen door een student uit Noorwegen. Stemmen die de slogan verdedigen – met het argument dat het de vlag van de staat Israël afbeeldt, niet de davidster op zich, en uitsluitend antizionistisch is, niet antisemitisch – zijn op zijn zachtst gezegd schaars, maar op sociale media is de woede tegen Israël al enkele weken aan het toenemen. Vooral in de linkse bubbel. Het geldt niet alleen voor de oorlog in Gaza, maar voor het hele beleid ten aanzien van de bezette gebieden en de Palestijnse Autoriteit, en zelfs voor het project van de staat Israël zelf als een democratische Joodse staat – door sommigen ter linkerzijde niet zozeer gezien als “de enige democratie in het Midden-Oosten” als wel als “de laatste koloniale staat ter wereld.”

De belangrijkste kwestie van mobilisatie – het bevorderen van radicalisering over Israëls politiek en raison d’etre – blijft natuurlijk de huidige aanval op Gaza en zijn burgerslachtoffers.

Na de demonstratie, die plaatsvond in Warschau op 29 oktober, postte het profiel van Young Together – de jongerentak van de gelijknamige partij -: “We marcheerden vandaag door de straten van Warschau en eisten een onmiddellijk en permanent staakt-het-vuren in Gaza. De genocide op de Palestijnen kan nooit worden gerechtvaardigd, het moet worden veroordeeld en gestraft.” Schrijver Szczepan Twardoch, die officieel de Razem groep kandidaten voor de Sejm bij de parlementsverkiezingen steunde, gaf commentaar: “Het gebruik van de term ‘genocide’ in deze context maakt me erg beschaamd.”

Op de vraag van Krytyka Polityczna, Maciej Konieczny – een lid van Razem en co-voorzitter van de Pools-Palestijnse parlementaire fractie in de Negende Sejm – of de term “genocide” gebruikt in deze context door de jongerengroep van zijn partij gepast is, antwoordde hij: “Als vice-voorzitter van de commissie buitenlandse zaken van de Sejm probeer ik mijn woorden hier heel precies te kiezen. Maar in het licht van de informatie en beelden die ons dagelijks bereiken vanuit Gaza, denk ik niet dat het de moeite waard is om de jongeren te bekritiseren voor sterke woorden.”

De Nationale Raad van Samen heeft zijn standpunt over de gebeurtenissen in Gaza gepubliceerd. Het begint met het veroordelen van de terroristische aanval van Hamas. De auteurs stellen verder dat “de aanval niet in een politiek vacuüm plaatsvond. Israël bezet de Palestijnse gebieden al 56 jaar. De staat voert een apartheidspolitiek, ontzegt de Palestijnen basisrechten, voert massale volksverhuizingen uit en voert dagelijks geweld uit, dat in de loop van dit jaar zowel in Gaza als op de Westelijke Jordaanoever is geëscaleerd.” Israël’s acties in Gaza worden beschreven als een “oorlogsmisdaad”, de post eindigt met een oproep tot een staakt-het-vuren.

Het zegt niets over het recht van Israël om zichzelf te verdedigen of een oplossing om vrede te garanderen – zoals de oprichting van twee staten in historisch Palestina, Joods en Arabisch, binnen de grenzen van vóór 1967. Op een vraag hierover antwoordde Mr. Konieczny: – De tweestatenoplossing is extreem moeilijk, zo niet onmogelijk, gemaakt door de opzettelijke acties van de staat Israël.

Om Israël te dwingen de rechten van Palestijnen te respecteren, steunt Together een campagne van boycots en sancties tegen Israël, gemodelleerd naar het Zuid-Afrikaanse beleid uit het apartheidstijdperk. De campagne, die aanzet tot het boycotten van producten, bedrijven, culturele initiatieven of zelfs wetenschappelijke uitwisselingen met Israël, is zeer controversieel. De boycot van academische of culturele initiatieven treft die kringen die het meest kritisch staan tegenover het beleid van nationalistisch Israëlisch rechts, en er gaan stemmen op die de hele campagne de facto als antisemitisch bestempelen.

“Het is niet eens meer een geschil.”

Konieczny’s collega van de linkse club van de coalitie, Anna Maria Zhukowska, heeft een andere kijk op het conflict in Gaza. De politica is vice-voorzitter van de Pools-Israëlische parlementaire groep en bracht zondag een bezoek aan Israël. Zoals ze zei in een interview met Radio RMF, wil ze kennis opdoen over de situatie in het land. “Ik ga niet zozeer om Israël te steunen, maar om degenen te steunen die vechten tegen de terroristen, de mensen die baby’s vermoorden,” vertelde ze Robert Mazurek.

In hetzelfde gesprek gaf ze toe dat het ontkennen van het bestaansrecht van Israël voldoet aan haar definitie van antisemitisme. Zjoekovskaja’s standpunt over het conflict in het Midden-Oosten, gepresenteerd door een politicus op het X-portaal, heeft voor controverse gezorgd in de linkse bubbel. Vooral de post waarin ze zei dat terwijl de Koerden een volk zijn “met hun eigen taal en identiteit”, de “Palestijnse identiteit neerkomt op anti-Israëlisme en het aanhangen van de Islam.”

Zhukovskaya verwijderde haar account op het X-portaal eind vorige week, zonder opgaaf van redenen. Gevraagd naar de reden voor haar beslissing door Gazeta Wyborcza, antwoordde ze: “Omdat ik er genoeg van heb.”

Op de vraag van Krytyka Polityczna of ze zich alleen voelt met haar mening over wat er in Israël en Palestina gebeurt, antwoordt Zhukovska kort: “Ja.” Hij geeft toe dat dit een kwestie is die Pools links verdeelt. Daarbij zegt hij dat het geschil vooral generatiegebonden is.

De meest uitgesproken en boze standpunten over de situatie in Gaza worden ingenomen door jonge activisten, die Israël vaak simpelweg zien als een agressor en een koloniaal project, dat in zijn huidige vorm op zijn best een anachronisme is. Een soortgelijke polarisatie kan worden waargenomen in veel westerse democratieën.

Waarheen zal dit conflict links leiden? – Vergeleken met de vorige Hamas-invasie van Israël in 2014 zie ik dit als een veel diepere en ernstigere verdeeldheid. Ik zou graag zien dat dit conflict op een hoger niveau plaatsvindt. Want vandaag de dag is het vaak niet eens meer een geschil, maar een regelrechte haatcampagne,” antwoordde Zjoekovskaja.

“Dit is geen bepalende kwestie.”

De andere partijen, die waarschijnlijk samen met links een nieuwe regering zullen vormen, staan beslist dichter bij Zjoekovskaja’s standpunt. Via haar ging parlementslid Pawel Kowal van de PO naar Israël. In een interview met Gazeta Wyborcza zei hij: “Elke beoordeling van wat hier gebeurt moet beginnen met te zeggen: Hamas is een terroristische organisatie die is gebruikt als instrument om de vrede in het Midden-Oosten te vernietigen, om Israël te isoleren en om het Amerikaanse beleid in de regio te ruïneren. Hamas is de schuldige, ook voor de burgerslachtoffers aan beide kanten, want zij zijn begonnen.”

Voor het parlementslid is de Hamas-aanval weer een onderdeel van de oorlog tegen het “collectieve Westen” die wordt gevoerd door de as Moskou-Beijing-Teheran. Kowal heeft een wrok tegen de Poolse regering, wiens vertegenwoordigers niet naar Israël gingen na de aanvallen. Minister van Buitenlandse Zaken Zbigniew Rau sprak in zijn verklaring na een ontmoeting met Arabische ambassadeurs zijn solidariteit uit met de doden in Gaza en “begrip voor de Palestijnse politieke aspiraties” en noemde het “misrekend”. De kwestie van een Palestijnse staat en de politieke aspiraties van de Palestijnen werd niet aan de orde gesteld door Smith of de interviewende journaliste, Dorota Wysocka-Schnepf.

Necessary noemt de uitspraken van Smith “eenzijdig” als hij ernaar gevraagd wordt. Hij geeft zelf toe dat hij de positie van minister Rau positief beoordeelt: – Ik waardeer het dat de Poolse regering een uitzondering is in de regio en hier een evenwichtig standpunt presenteert,” zegt hij, terwijl hij Morawiecki’s kabinet bekritiseert voor zijn passiviteit in de kwestie van Poolse burgers die in Gaza verblijven en evacuatiehulp eisen.

We vragen Necessary of de houding ten opzichte van de situatie in Israël en Palestina een probleem kan worden in de nieuwe coalitie. – Ik denk het niet. Dit is niet zo’n bepalende kwestie voor Poolse belangen als bijvoorbeeld de houding ten opzichte van hulp aan Oekraïne, antwoordt hij.

Visegrad voor Netanyahu

Het standpunt van minister Rau verschilt feitelijk van dat van Tsjechië en Hongarije, die niet alleen tegen een VN-resolutie stemden die opriep tot een wapenstilstand in Gaza, maar na de goedkeuring ervan door de Algemene Vergadering riep de Tsjechische minister van Defensie Jana Černochova Tsjechië op om het bondgenootschap te verlaten.

Na het uiteenvallen van Tsjecho-Slowakije namen opeenvolgende Tsjechische regeringen herhaaldelijk standpunten in die niet alleen dicht bij Israël stonden, maar zelfs bij Israëlisch rechts. In 2012 stemde Tsjechië als enige land – samen met Israël – tegen het verhogen van de status van de vertegenwoordiging van Palestina bij de VN. Ze verwierpen EU-richtlijnen voor producten uit bezette gebieden. In 2019 nam het parlement een resolutie aan waarin oproepen tot het boycotten van Israël werden veroordeeld. Waarom zo’n pro-Israël houding van de Tsjechische regering? Jan Bělíček, een Tsjechische journalist bij A2larm.cz, zegt: – Dit komt voort uit diepe historische tradities.

Tomáš Masaryk, de eerste president van het interbellum van Tsjecho-Slowakije, sympathiseerde met de eisen van het zionisme. Steun voor het idee om een Joodse staat in Palestina te stichten bleef gedurende het hele interbellum en in de eerste jaren na de oorlog, totdat Tsjecho-Slowakije van koers moest veranderen zoals alle Oostbloklanden. Na de val van het communisme was de expressieve pro-Israël koers een reactie op het beleid uit de periode van de volksdemocratie. Het werd voortgezet door vrijwel alle politieke krachten. Sociaaldemocraten en individuele politici hebben geprobeerd de kwestie te nuanceren.

In hoeverre vertaalt deze consensus van de politieke klasse zich in de houding van het publiek tegenover Israël en Palestina? In Praag vonden demonstraties plaats tegen Israëls acties in Gaza, het aantal deelnemers bedroeg slechts enkele honderden.

Maar volgens Bělíček waren ze veel talrijker dan normaal. Volgens de journalist begint er iets te veranderen in de perceptie van het Tsjechische publiek van de situatie in Israël en Palestina, zij het heel langzaam. Kritiek op Israël vindt steeds meer weerklank op sociale media en wordt voortdurend geconfronteerd met beschuldigingen van antisemitisme.

Hongaren stemden ook tegen de VN-resolutie. Dit kwam niet als een verrassing voor iedereen die de betrekkingen tussen Israël en Boedapest in de afgelopen jaren heeft geobserveerd. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft in Viktor Orbán een hechte bondgenoot gevonden. En dit ondanks het feit dat de regering van Orbán, bij het organiseren van zijn campagne tegen George Soros, direct een beroep deed op antisemitische motieven.

Wat Orbán en Netanyahu gemeen hebben is een afkeer van liberale democratie, een beleid gebaseerd op het mobiliseren van ressentiment tegen elites en radicaal nationalistische emoties. De eerste garandeert als bondgenoot de steun van Netanyahu in internationale fora waar Israël wordt bekritiseerd voor mensenrechtenschendingen. Hongarije kocht, net als Polen, het Pegasus spionagesysteem van Israël, dat ook gebruikt zou worden om politieke tegenstanders van de regering te bespioneren. De Hamas-aanval en de steun voor Israël stellen Orbán op zijn beurt in staat om terug te keren naar zijn favoriete onderwerpen: de dreiging van terrorisme en de noodzaak om de grenzen te beschermen tegen nieuwkomers uit het mondiale Zuiden als potentiële terroristen.

Theoretisch, op hetzelfde niveau, zou de regering Netanyahu het eens moeten zijn met de Poolse regering. Maar terwijl ook wij Pegasus kochten en Netanyahu naar verluidt de Partij Recht en Rechtvaardigheid adviseerde over hoe de rechtbanken te onderwerpen, onthield Polen zich van stemming over de VN-resolutie en hebben we al twee jaar geen ambassadeur meer in Israël. De vorige, Marek Magierowski, werd aanbevolen door het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken om niet terug te keren naar de post na zijn verlof, nadat de president een amendement op het Wetboek van Administratieve Procedures had ondertekend, waardoor het onmogelijk werd om claims op voormalige Joodse eigendommen die in Polen waren achtergelaten, te vervolgen.

Polarisatiegrenzen

Onze regio, hoewel ook onderhevig aan polarisatie als gevolg van de situatie in Israël en Gaza, is veel minder onderhevig aan polarisatie dan de democratieën van West-Europa of de Verenigde Staten. Deze trend zal zich naar verwachting voortzetten vanwege twee factoren. De eerste is de kleine diaspora van Polen die solidair zijn met de Palestijnen en afkomstig zijn uit het Midden-Oosten of islamitische landen – de houding van het electoraat met een dergelijke achtergrond heeft een aanzienlijke invloed op de positie van de westerse politieke partijen, vooral de linkse.

Tweede, Polen heeft realistisch gezien bijna nul invloed op hoe de situatie in Israël en Palestina zal worden opgelost – het kan hoogstens de lijn van de Europese Unie in deze kwestie mede bepalen. Burgers moeten daarom niet het gevoel hebben dat hun druk op de Poolse regering iets kan veranderen.

De polarisatie zal worden verergerd door de deelname van een groeiende groep Poolse burgers en onderdanen in wereldwijde nieuwscircuits en bubbels, waar het beleid van Israël radicaal verschillende emoties oproept – vooral die ten aanzien van Gaza.

Geschreven door Jakub Majmurek