Kowal: In de geschiedenis van de Derde Republiek hebben vrouwen een belangrijke rol gespeeld in de diplomatie

Michał Sutowski: Wie bepaalt nu het Poolse buitenlands beleid? De afgelopen acht jaar was het niet het ministerie van Buitenlandse Zaken of de premier, het verzendcentrum was in Nowogrodzka. Waar gaat het nu naartoe?

Paweł Kowal: Buitenlands beleid is de verantwoordelijkheid van de regering en wordt uitgevoerd door de minister van Buitenlandse Zaken, samen met de minister-president. Minister Adam Szłapka zal een duidelijke rol spelen in Europese zaken.

Een regeringscentrum, ook door middel van persoonlijkheden, kan coherent zijn en het werk functioneel delen, ok. Maar dan is er nog de president. Eén, dat hij de grondwettelijke bevoegdheid heeft om dit te doen en twee, dat een wet van een paar weken geleden hem extra bevoegdheden heeft gegeven. En drie – verschillende Poolse regeringen hebben een traditie van ‘oorlogen om de stoel’….

De presidentiële wet in kwestie is immers ongrondwettelijk. De samenwonende president moet samenwerken met de regering. Aan de andere kant mag hij functies vervullen zoals gedefinieerd in de grondwet, die verband houden met vertegenwoordiging, persoonlijke overtuigingskracht in de internationale arena ten gunste van de Poolse raison d’état. Soms is dit zelfs aan te raden en nuttig.

Bijvoorbeeld, wanneer?

Bijvoorbeeld in de relaties met sommige oosterse landen, waar de machtssystemen sterk presidentieel zijn. Dan helpt de persoonlijke steun van de president heel veel – ik heb het niet eens over Oekraïne, waar de situatie ingewikkelder is, maar er zijn belangrijke landen in Centraal-Azië voor ons, zoals Kazachstan, waar het presidentiële niveau altijd een grote rol speelt. Maar dit gebeurt altijd op basis van het regeringsbeleid, waarbij de president het staatsstandpunt presenteert, dat echter door de regering wordt geformuleerd.

Ik begrijp wat er in de grondwet staat, maar conflicten over het voorzitterschap – dat wil zeggen, over wie Polen moet vertegenwoordigen in de Europese Unie – hebben zich al voorgedaan onder omstandigheden waarin het conflict veel minder acuut was dan nu.

Er is geen conflict over de stoel, de premier vloog naar de Europese Raad en zat op de juiste stoel. Hij was daar als een echte vertegenwoordiger van Polen.

De regering en de president zijn twee spelers, dan is er nog het parlement en de commissie Buitenlandse Zaken, waarvan u voorzitter bent. Nogmaals, de afgelopen acht jaar leek het niet bijzonder noodzakelijk ….

De commissie moet een parlementair platform creëren voor een sterke publieke rechtvaardiging van het buitenlands beleid van de regering. We zullen er extern over praten op het internationale toneel, en er is nu een enorme belangstelling voor verandering in Polen.

Spreken, niet leiden?

Buitenlands beleid wordt gevoerd door de regering, punt uit. De minister van Buitenlandse Zaken is de sleutel. Als parlementslid en hoofd van de commissie ben ik echter van plan ervoor te zorgen dat de Commissie buitenlandse zaken – zoals in veel volwassen democratieën – wordt behandeld als een speciaal parlementair orgaan dat specifiek betrokken is bij het ondersteunen en rechtvaardigen van de acties van de regering. Het idee is om ook te profiteren van de parlementaire steun van politici die normaal gesproken tegen het beleid van de regering zijn, maar bereid zijn om een uitzondering te maken voor kwesties op het gebied van veiligheid en buitenlands beleid. De Commissie is een goede plek voor dergelijke activiteiten.

Maar betekent dit “ondersteunen, rechtvaardigen van de acties van de regering” dat commissieleden naar buiten toe zullen herhalen dat de regering gelijk heeft?

Nee, het betekent dat we een visie hebben op een sociaal buitenlands beleid, d.w.z. een beleid waarin het ministerie van Buitenlandse Zaken zelf, de premier en de regering als geheel hun verantwoordelijkheden nemen. In de moderne wereld zijn internationale betrekkingen echter meer dan dat: denktanks, gemeenschapsorganisaties, kerken, hulporganisaties, honoraire consuls… Er is ook een heel gebied van paradiplomatie – dat wil zeggen internationale samenwerking uitgevoerd door lokale overheden. Dit alles kan de effectiviteit van ons traditionele buitenlandse beleid versterken. En veel van deze rollen passen natuurlijk bij de missie van het parlement.

Bovendien is het ook de rol van de parlementsleden die de meerderheid vertegenwoordigen om het beleid van de regering uit te leggen, om het op een begrijpelijke manier aan het publiek te vertellen. Dit is de reden waarom ik zelf veel gebruik maak van sociale media – zodat mensen zien dat ontmoetingen met diplomaten, opinieleiders en gemeenschapsorganisaties geen koffie en een praatje zijn, maar een extra instrument om actie te ondernemen.

En wat kan een parlementslid doen dat de regering niet kan?

Dit is op zijn beurt een kwestie van parlementaire diplomatie. Dit omvat ook het feit dat er contacten kunnen zijn via het parlement die om verschillende redenen lastig zouden zijn op regeringsniveau – Taiwan is een goed voorbeeld. Daarnaast moeten we ook hier ter plaatse de kringen bereiken die zich bezighouden met het buitenlands beleid in Polen. En dit is een zeer absorberende, speciale taak waar een minister of premier van nature niet veel tijd voor heeft.

Daarom zullen we dit doen – we zullen bijvoorbeeld denktanks uitnodigen voor een vergadering van de Commissie buitenlandse zaken, zodat mensen met veel kennis en goede contacten in de wereld weten wat er in de Sejm gebeurt op het gebied van internationaal beleid en zelf contact hebben met de Poolse regering. Tot nu toe was er geen dergelijk forum.

En zullen het niet altijd dezelfde heren zijn die elkaar weer ontmoeten als voor 2015?

Nee, want een belangrijk element waar ik om geef is een positieve reactie op de vraag naar een grotere aanwezigheid van vrouwen in het buitenlands beleid, een trend die feministisch buitenlands beleid wordt genoemd.

Ik weet dat vrouwen een belangrijke rol hebben gespeeld in de diplomatie in de geschiedenis van de Derde Republiek Polen – ik noem alleen maar de ambassadeur bij het Vaticaan, Hanna Suchocka, de ambassadeurs in Spanje en Tsjechië, Grażyna Bernatowicz, en Barbara Tuge-Erecińska, die missies naar Zweden, Denemarken, het Verenigd Koninkrijk of Cyprus leidden. Ik heb er zelf ook veel van geleerd. Maar ik weet ook dat er vandaag meer nodig is – daarom zal de commissie een dialoog starten met sociale organisaties over dit onderwerp en zullen we de ervaringen van Zweden en Duitsland en andere landen bestuderen. Ik sta hiervoor open.

En wat willen we eigenlijk bereiken in het buitenlands beleid? In zijn onthulling noemde de premier het lobbyen om de militaire, politieke en economische steun van het Westen aan Oekraïne te behouden en te versterken als zijn eerste doelstelling.

Dit volgt uit de hoofdlijn van de uiteenzetting van premier Donald Tusk, namelijk veiligheid. Want veiligheid is vandaag de belangrijkste sociale emotie en het probleem ervan is de belangrijkste politieke kwestie. Op korte termijn, tactisch gezien, is het dus een kwestie van de Oekraïners in staat stellen om op te rukken naar de frontlinie, wat dit jaar helaas zo goed als mislukt is. Maar ook op de middellange termijn willen we vooral de grenzen van de Unie in het oosten beschermen. En op de lange termijn, strategisch gezien, gaat het er natuurlijk om de staat weer op poten te zetten na een periode van autoritair pisaristisch bewind in een omgeving waar veiligheid de grootste uitdaging is.

Nou, stap voor stap. Wat kunnen we op korte termijn doen om het Westen te lobbyen op het gebied van veiligheid in een situatie waarin president Zelenski zelf niet in staat is om het interne politieke geschil in de VS te doorbreken? Oekraïne en de 60 miljard aan hulp zijn immers gijzelaar geworden van het geschil tussen de Republikeinen en de Democraten, of beter gezegd Trump en de Democraten over de muur aan de grens met Mexico.

We moeten dit geschil aangaan en stellen dat dit geen kwestie is van ‘Oekraïne helpen’, maar een veiligheidskwestie voor heel Centraal-Europa en het Westen.

Maar wat geven Republikeinen om de veiligheid van Centraal-Europa? Ze geven om de muur en de overwinning van Trump.

Het argument is simpel: deze uitgaven hebben geen enkele invloed op de uitrusting van de grens met Mexico.

Dit is geen argument, want voor hen zijn uitgaven voor de herbewapening van Oekraïne een argumentatieve hefboom, niet de bron van het probleem.

Hoe meer iemand je vertelt dat iets niet gedaan kan worden, hoe meer je in de politiek moet volhouden dat het wel gedaan kan worden. De veiligheidsargumenten liggen op tafel en zijn duidelijk. De Republikeinen hebben geen echt probleem met hun kiezers als het om Oekraïne gaat – ze kunnen er hooguit een creëren. Onze rol is om hen te vertellen dat ze niet die kant op moeten gaan, omdat het geen zin heeft. Hoe dan ook, de Republikeinen die ik spreek weten dit meestal zelf al.

Is het niet zo dat, aangezien het succes van Oekraïne in de frontlinie zo afhankelijk is van Amerikaanse hulp, het lobbyen hiervoor in Europa volledig ondergeschikt is aan wat er in Washington wordt verkregen?

Nogmaals: er is hier niet zoiets als ‘Oekraïne helpen’, dit gaat eigenlijk over onszelf helpen. Als je in je hoofd geen verband legt tussen de ‘Oekraïne-kwestie’ en de veiligheid van je eigen gezin over twee of vijf jaar, zal er niets gebeuren. Onze uitdaging is om aan de politieke koppen in Europa te werken op zo’n manier dat deze twee kabels daarin samenkomen. Als je het hebt over wat abstracte “hulp aan Oekraïne”, zou een perfect aanvaardbaar antwoord van een Deense of Nederlandse politicus zijn….

“En waarom zou je Gaza niet helpen?

Nou, bijvoorbeeld. Er zijn veel verschrikkelijke conflicten in de wereld, nietwaar?

Ik begrijp dat het niet alleen om hen gaat, maar ook om ons, onze veiligheid, de landen van de Europese Unie. Maar welke argumenten heeft de nieuwe regering in deze kwestie die de regering van Wet en Recht niet had of niet wilde gebruiken? Wat geeft ons invloed bij onze westerse partners in deze kwestie? In welke zin zal deze regering een verschil maken?

Hij hoeft haar niet te doen, dat doet ze al. Omdat deze regering het Westen stabiliseert en die regering destabiliseerde.

En is dat genoeg? Zullen dezelfde argumenten gesproken door een meer geloofwaardige acteur een verschil maken?

Dit lijkt te zijn wat je ziet met de KPO-geldkwestie – een geloofwaardige politieke belofte en een gedemonstreerd plan om tot een oplossing te komen, klaart de klus.

In de KPO-zaak is een andere logica aan het werk – die regering wilde de rechterlijke macht ondergeschikt maken, deze niet, en ik neem aan dat ze zal proberen de zaken recht te zetten. Maar waarom moet onze veiligheidspositie in het oosten nu radicaal worden versterkt? Omdat we geloofwaardiger zijn op het gebied van de rechtsstaat?

De manier waarop het werkt is dat je geloofwaardigheid moet hebben in het westen om jezelf te helpen in het oosten – wat is daar controversieel aan?

Dat de veiligheidsbelangen van de Nederlanders en nog meer van de Italianen en Spanjaarden met betrekking tot het Oosten niet noodzakelijkerwijs samenvallen met de onze. Ze gaan er immers van uit dat Poetin is wat hij is, inderdaad een gek, maar hij zal geen bommen gooien op Berlijn of Amsterdam.

Hun eigen denktanks schrijven hen al duidelijk dat Poetin geen tijd kan krijgen om zich te herbewapenen of te hergroeperen. Wat moet er nog meer gebeuren, gee, om dit in gesloten hoofden te krijgen? Het is immers genoeg voor hen om dit te begrijpen. Nogmaals, veel hangt af van de taal – er is te veel van dit ‘helpen’ in het verhaal en het misleidt de aandacht van politici.

Wat als het Amerikaanse Congres het niet eens wordt over hulp aan Oekraïne?

Het schiet op, niet in de laatste plaats omdat militaire hulp aan Oekraïne in een pakket zit met hulp aan Israël. Het probleem is wat er daarna gebeurt. Je vraagt je af hoeveel er nog uit het Congres kan worden gehaald voordat de Amerikaanse presidentscampagne echt begint. Wat er nu gebeurt, bepaalt in elk geval de mogelijkheden op het defensiefront tegen Rusland in 2024. In elk scenario is het nog steeds een jaar onder de oude regels, zelfs als het donkerste scenario uitkomt en Trump wint en besluit om het Amerikaanse beleid ten opzichte van Rusland te veranderen.

Hebben de Oekraïners een lijst met verwachtingen voor specifieke soorten steun en wapens – en moeten we er gewoon op aandringen dat ze die krijgen, of hebben we hier onze eigen aanvullende agenda?

Dat hebben we – het gaat erom wat er in Polen mee kan worden geproduceerd. We moeten in dit verband onze eigen industriële agenda hebben en proberen ervoor te zorgen dat een deel van de wapens en munitie voor Oekraïne hier wordt gemaakt. Dat is een deel van de verandering in aanpak, want het is duidelijk dat ze onder PiS niet in staat waren om het te koppelen. Dit komt omdat de partij Recht en Rechtvaardigheid één fundamenteel feit niet begreep: bijna elk element van steun voor Oekraïne kan positieve gevolgen hebben voor het Poolse bedrijfsleven. Dat deze elementen banen kunnen scheppen in Polen.

Maar het is waarschijnlijk niet alleen het standpunt van Wet en Rechtvaardigheid dat de Poolse en Oekraïense economische belangen op verschillende punten uiteenlopen.

Nee, het komt voort uit een mentaliteit.

Graan?

Daar heb je het al: het zogenaamd objectieve ‘belangenconflict’ was dat Oekraïens graan voor de export, dat door Polen moest worden vervoerd, goedkoop werd verkocht aan bedrijven die bevriend waren met het machtskamp. Misschien dat iemand onderweg per ongeluk aansloeg, maar als algemene regel moest je toegang hebben tot en kennis hebben van deze ‘mogelijkheid’ en dus deelnemen aan de procedure. Met andere woorden.

Was dit geen ‘marktfalen’?

Nee, het was een oligarchische regeling. Het is altijd in tijden van oorlog dat sommige mensen de dupe willen worden van andermans ongeluk en het is altijd de rol van de staat om hen de weg te versperren. Het is geen toeval dat Robert Telus, als minister van Landbouw in de regering van Mateusz Morawiecki, de lijst van bedrijven die hiervan profiteerden nooit openbaar heeft gemaakt – hoewel hij beloofde dit wel te doen. Ondertussen had dit Oekraïense graan veilig naar de Baltische Zee getransporteerd moeten worden en onderweg geld moeten verdienen, in plaats van de grens te blokkeren. Het was nodig om te laten zien dat Polen het vermogen had om de doorvoer snel te reorganiseren en te verdienen.

En dit was een situatie van: domheid of sabotage?

Uit de serie: het verlangen om geld te verdienen. In hun onmiddellijke omgeving, die al sterk gepolygarchiseerd was, diende zich een winstmogelijkheid aan en was het staatsbelang niet langer relevant.

Graan is niet het enige conflictueuze onderwerp – Poolse vervoerders spreken van oneerlijke concurrentie.

Alleen niet uit Oekraïne. Toen de vergunningen voor Oekraïense vervoerders werden afgeschaft, gaf Recht en Justitie drie keer zoveel vergunningen af als ze normaal voor alle anderen doen – bijv. Wit-Russen of Russen die een vergunning nodig hebben om in Polen te werken – en dan… aangekondigd dat er een crisis is op de transportmarkt. En dat wil zeggen dat de oorzaak van de crisis fundamenteel te wijten was aan het beleid van PiS, dat sterk deed denken aan het visumbeleid: hoe meer ze riepen dat de Poolse markt beschermd moest worden, hoe absurder ze vergunningen afgaven, aanzienlijk meer dan de jaarlijkse norm.

Dus er was geen objectief belangenconflict waarbij goedkopere Oekraïense luchtvaartmaatschappijen de Poolse verdrongen?

Er was een probleem dat op een eenvoudige manier moest worden opgelost: er moesten geen extra vergunningen worden afgegeven en het vervoer binnen Polen moest zorgvuldig worden gecontroleerd om te zien of er sprake was van cabotage, d.w.z. een echte overname van de markt binnen de Europese Unie. Op basis van de effecten van weginspecties tot nu toe wordt dit fenomeen geschat op ongeveer 1%. transporten. Maar de vraag rijst waarom de regering van Wet en Rechtvaardigheid de controles eigenlijk heeft verminderd. Het was tenslotte de Poolse regering die verondersteld werd om de belangen van met name de kleinere transportbedrijven te behartigen – maar ze negeerden hen en deden vervolgens alsof ze onschuldig waren. Het is niet voor niets dat er transportbedrijven aan de Poolse grens stonden die 8.000 vrachtwagens vertegenwoordigden, met een totaal van 400.000 in Polen.

De grens met Oekraïne blokkeren was genoeg.

Genoeg was genoeg vanwege de benadering van het oostelijke beleid van PiS, dat in zijn laatste fase al alleen gebaseerd was op het verlangen naar snelle winst of op het aanwakkeren van anti-Oekraïense sentimenten, maar niet op de belangen van het land.

En hoe zou je deze definiëren?

Ga naar de Europese Unie met een initiatief voor extra fondsen om transportcorridors te verbeteren, magazijnen te bouwen en geld te verdienen. Anders vullen anderen het vacuüm. Immers, als de Zwarte Zee wordt geblokkeerd als exportkanaal voor tarwe, is het logisch dat het graan via de Oostzee zal gaan.

Laten we het dan over een andere grens hebben. Want ik ben heel benieuwd wat premier Tusk bedoelde toen hij zei dat de grenzen waterdicht moesten zijn, maar dat het op een humane manier kon. Wat betekent dit specifiek?

Ik heb dit aan iedereen uitgelegd sinds het begin van de grenscrisis: er is geen regering die aan de macht wil blijven en de grens niet bewaakt. Efficiënte bescherming, vooral als het gaat om een grens van de Europese Unie, is absoluut fundamenteel voor zowel het bestaan van de regering als het functioneren van de staat. Als dit niet gebeurt, verzwakt dit de positie van de Poolse autoriteiten.

“Onder ‘inefficiëntie’ versta ik dat mensen de grens niet over mogen, maar toch doen ze het. Maar er is nog een ander probleem, namelijk dat er mensen sterven aan of in de buurt van die grens, onder andere als direct gevolg van grenswachten.

Ze mogen daar niet sterven. Het betekent genoeg om geen pushbacks te doen, terwijl de grens effectief wordt bewaakt. Dit is geen duivels dilemma waar ‘geen uitweg’ mogelijk is. Afhankelijk van het terrein en de weersomstandigheden, met behulp van een elektronisch barrière- en reactiesysteem of een fysieke barrière.

En de barrière moet zo effectief zijn dat niemand er overheen gaat.

Ja, grensbeveiliging is ervoor zorgen dat niemand illegaal de grens oversteekt.

Maar wat als het hoger is? Is het terug over het hek?

Nee, dan moet je de situatie formeel aanpakken, volgens de wet, en nagaan wat de status van een bepaalde persoon is, en beslissen wat je vervolgens gaat doen. Natuurlijk moeten grenswachten zich gedragen volgens strikte procedures, waaronder mogelijk aanvullende procedures voor speciale situaties – hoe om te gaan met een zwangere vrouw, hoe om te gaan met een kind, hoe om te gaan met een volwassen man en hoe om te gaan met een onmiddellijke bedreiging van het leven, inclusief een bedreiging van het leven van een bewaker. Er is daarentegen geen sprake van dat we stoppen met het beschermen van de grens of dat we een oogje dichtknijpen voor de effectiviteit van de bescherming. Dit is altijd de reden voor de opkomst van radicale sentimenten in de samenleving en populistische overwinningen. Het mechanisme is eenvoudig: wie de kwestie van grensbescherming relativeert, leidt in zijn land tot de overwinning van populisten, fascisten en dergelijke en trekt zijn land met kleine stapjes terug uit het Schengengebied.

En wat is de rol van Frontex?

Groter dan voorheen – een van de conclusies na de crises van de afgelopen jaren is dat Frontex moet worden versterkt, maar niet met ambtenaren, maar met grensbeambten. Net zoals de uitkomst van de Covidian-crisis een versterking van het gemeenschappelijk Europees gezondheidsbeleid zou moeten zijn, zou de uitkomst van de grenscrises een uitbreiding van Frontex moeten zijn en zijn grotere bevoegdheden als het gaat om het coördineren van de acties van EU-landen. En bovendien meer rechten voor Frontex om de grens op eigen initiatief te beschermen – aangezien het een gemeenschappelijke grens van de Unie is.

In een recent interview met de Rzeczpospolita sprak u over een algehele vernieuwing van de betrekkingen met Oekraïne. Wat betekent dit specifiek?

Bovenal moeten ze gebaseerd zijn op een volledig nieuw juridisch document, bij voorkeur een nieuw verdrag. Omdat de betrekkingen van Polen met Oekraïne niet kunnen worden gevoerd op de manier die de partij Recht en Rechtvaardigheid wilde, namelijk op basis van ad-hocregelingen en emoties. Dezelfde mensen riepen binnen een jaar bijna op tot een gezamenlijke Pools-Oekraïense staat en stelden vervolgens een handelsblokkade voor van het geplaagde Oekraïne in april 2023. Onze aanpak is anders. Buitenlands beleid is geen naamdag bij je tante, je hoeft je niet beledigd te voelen of door emoties gedreven te worden. Internationale betrekkingen moeten realistisch zijn: ze moeten gebaseerd zijn op de verbintenissen van de partijen.

Maar waarom meteen een ‘nieuw verdrag’? En wat zou erin staan?

Er is zoveel veranderd in de Pools-Oekraïense betrekkingen dat dit nodig is. We schrijven hier al lange tijd over met voormalig premier Jan Krzysztof Bielecki. Dit idee staat ook dicht bij minister Sikorski. Sterker nog, zelfs president Duda heeft verklaard dat hij deze kant op wil. Dus ja – we hebben een verdrag nodig op de schaal van het Duits-Franse verdrag.

Maar wat moet er in zitten?

We moeten ervan uitgaan dat Oekraïne lid wordt van de EU en de NAVO, en in die geest zal er een open document voor de toekomst worden opgesteld. Elementen hiervan zijn de oprichting van gezamenlijke politieke instellingen, zoals gezamenlijke parlementaire en regeringsvergaderingen van tijd tot tijd, en gezamenlijke wetenschappelijke instellingen – zoals een gezamenlijke universiteit. Verder moet een belangrijk element van het nieuwe verdrag het bereiken van echte synergieën in militaire en economische samenwerking zijn. Interactie op het gebied van landbouw, verwerking en transport moet ook deel uitmaken van een dergelijke nieuwe verordening. Per slot van rekening staan we voor de kans van een mensenleven van grote veranderingen, die voor Polen en onze bedrijven geweldige perspectieven kunnen openen om nieuwe banen te creëren. Mijn benadering van de Pools-Oekraïense betrekkingen is eenvoudig. Dit zijn zeer hechte relaties, er zullen goede en slechte elementen in zitten, die we moeten overwinnen. Maar na het ongeluk dat Poetin heeft aangericht, moeten we een nieuw hoofdstuk openen en met de geschiedenis spelen voor veel meer dan de kwesties die vandaag aan de orde zijn.

***

Paweł Kowal – Prof. ISP PAN, lid van de Civic Coalition club, voorzitter van de parlementaire commissie buitenlandse zaken. Viceminister van Buitenlandse Zaken in de regering van Jarosław Kaczyński van 2006 tot 2007, auteur van onder andere boeken. Het einde van het elektriciteitssysteem. Het beleid van het team van Gen. Wojciech Jaruzelski 1986-1989 (2012), Het testament van Prometheus. Bronnen van het oostelijk beleid van de Derde Republiek Polen (2018), en recentelijk met Agnieszka Lichnerowicz. Het zal niet langer vredig zijn. Het einde van onze belle époque (2023).

**

Gefinancierd door de Europese Unie. De standpunten en meningen zijn die van de auteurs en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de standpunten van de Europese Unie of het directoraat-generaal Justitie, vrijheid en veiligheid. Communicatienetwerken, inhoud en technologie. Noch de Europese Unie, noch de financierende instantie is er verantwoordelijk voor.