Mediaconcentratie in Europa, een groeiende bedreiging voor de democratie

Mediaconcentratie verwijst naar het fenomeen dat media-eigendom geleidelijk in handen komt van een klein aantal investeerders. In de afgelopen jaren is deze kwestie van cruciaal belang geworden: de huidige trend is dat mediabedrijven fuseren om hun merken te consolideren, zoals uitgelicht in het 2022 Media Pluralism Monitor (MPM) rapport, geproduceerd door de Centrum voor Mediapluralisme en Mediavrijheid.

De uitdrukking en zichtbaarheid van verschillende meningen zijn essentieel voor het behoud van een echte democratie: ze staan garant voor pluralisme, wat een evenwicht van uiteenlopende stemmen impliceert. Media-eigenaren en aandeelhouders oefenen een aanzienlijke invloed uit op de redactionele lijn van de bedrijven die ze bezitten: dit staat bekend als de “macht van de opinie”. In feite is dit het belangrijkste rendement dat kopers van mediabedrijven hopen te behalen. Hoewel mediabedrijven verre van de meest lucratieve investeringen zijn, blijven ze de interesse van speculanten trekken.

Dit fenomeen is nu commonplace. Voorbeelden zijn de Australisch-Amerikaanse Rupert Murdoch, hoofd van Fox News en The Sun, en de zakenman en politicus Silvio Berlusconi, die afgelopen juni overleed en eigenaar was van de grootste particuliere tv-zenders van Italië.

In Frankrijk, is het Vincent Bolloré die voedt een groot deel van het debat: Bolloré is eigenaar van de Canal+ Groep, die 3 nationale zenders omvat (C8, Cnews en CStar), evenals Prisma média, die 35 tijdschriften beheert, variërend van het celebrity magazine Voici tot Harvard Business Review en het tijdschrift voor een (zeer) jong publiek, Mortelle Adèle. De Bolloré-groep is ook eigenaar van het videoplatform Dailymotion, uitgeversgigant Hachette en het mainstream radiostation Europe 1. Bolloré volgt al enkele jaren een strategie om de merken die hij koopt naar politiek rechts te duwen, een praktijk die al veroordeeld is bij verschillende gelegenheden.

Deze trend is ook duidelijk in andere Europese landen: in het UK, controleert Jonathan Harmsworth, 4e Burggraaf van Rothermere, 40 procent van de nationale pers. In Duitsland, geeft de Bretelsmann groep boeken uit, zendt televisie- en radiokanalen uit en produceert films. Tot slot zijn alle 18 regionale perstitels in Hongarije eigendom van Andy Vajna, Heinrich Pecina of Lőrinc Mészáros .

De cijfers zijn zorgwekkend: in 2022 schatte de Media Pluralism Monitor het risico in verband met mediaconcentratie in de lidstaten van de Europese Unie op gemiddeld 82 procent. Geen enkel land op het Europese continent loopt een laag risico, en slechts 4 landen lopen een gemiddeld risico.

Deze risicofactor wordt berekend op basis van juridische variabelen – of het land wetgeving heeft die mediaconcentratie voorkomt, of deze wetgeving effectief is en of deze wordt gehandhaafd door een onafhankelijke autoriteit – en economische variabelen – of de financiële situatie van de sector wordt beschouwd als meer of minder bevorderlijk voor mediaconcentratie.

Nieuwsmediaconcentratie: kaart met risico’s per land

Europese fusieverordeningen zijn de ultieme bescherming tegen het falen van nationale wetgeving, zoals historicus en specialist in uitgeefgeschiedenis Jean-Yves Mollier uitlegt aan onze collega’s bij Alternatives Economiques. Volgens Mollier werden de groepen Bolloré en Lagardère achtereenvolgens door Brussel een halt toegeroepen op het moment dat ze op het punt stonden zich te vestigen als absolute meesters van de uitgeverssector.

Maar mediaconcentratie kan niet worden beteugeld door mededingingswetgeving alleen: er staan veel belangrijkere democratische kwesties op het spel dan louter economische overwegingen. Sterker nog, zelfs als verschillende eigenaren Europese mediabedrijven delen, blijft de pluraliteit van meningen in gevaar als de eigenaren in kwestie allemaal van dezelfde achtergrond zijn of uit hetzelfde politieke kamp komen.  

Een andere hefboom in de strijd tegen de invloed van roofbeleggers is de verplichting om transparant te zijn. Sommigen geloven dat het uitleggen aan lezers van de mogelijke vooroordelen van een publicatie hen kan helpen een objectievere kijk te krijgen op de – soms vooringenomen – informatie die ze consumeren. Een artikel over de ecologische betrokkenheid van bedrijven die fossiele brandstoffen gebruiken, zal bijvoorbeeld objectiever worden geïnterpreteerd als de lezer weet dat de eigenaar van het mediakanaal dat het artikel publiceert ook aan het hoofd staat van verschillende oliemaatschappijen.

Europese fusieverordeningen zijn de ultieme bescherming tegen het falen van nationale wetgeving, zoals historicus en specialist in uitgeefgeschiedenis Jean-Yves Mollier uitlegt aan onze collega’s bij Alternatives Economiques. Volgens Mollier werden de groepen Bolloré en Lagardère achtereenvolgens door Brussel een halt toegeroepen op het moment dat ze op het punt stonden zich te vestigen als absolute meesters van de uitgeverssector.

Maar mediaconcentratie kan niet worden beteugeld door mededingingswetgeving alleen: er staan veel belangrijkere democratische kwesties op het spel dan louter economische overwegingen. Sterker nog, zelfs als verschillende eigenaren Europese mediabedrijven delen, blijft de pluraliteit van meningen in gevaar als de eigenaren in kwestie allemaal van dezelfde achtergrond zijn of uit hetzelfde politieke kamp komen.  

Een andere hefboom in de strijd tegen de invloed van roofbeleggers is de verplichting om transparant te zijn. Sommigen geloven dat het uitleggen aan lezers van de mogelijke vooroordelen van een publicatie hen kan helpen een objectievere kijk te krijgen op de – soms vooringenomen – informatie die ze consumeren. Een artikel over de ecologische betrokkenheid van bedrijven die fossiele brandstoffen gebruiken, zal bijvoorbeeld objectiever worden geïnterpreteerd als de lezer weet dat de eigenaar van het mediakanaal dat het artikel publiceert ook aan het hoofd staat van verschillende oliemaatschappijen.

In deze context, coöperatieve media gaan tegen de huidige trend in. In feite zijn de eigenaren van dit soort media de werknemers en de lezers die lid zijn. Een individuele investeerder kan geen meerderheidsaandeelhouder worden en het redactioneel beleid blijft volledig onafhankelijk van de Algemene Vergadering, waardoor elk risico op belangenverstrengeling wordt vermeden. Tot slot, de raison d’être van deze echt onafhankelijke media is een grotere transparantie in de besluitvorming tussen werknemers, geëngageerde leden en lezers.

In het kort, mediaconcentratie in Europa is zorgwekkend. De verwoestende gevolgen van dit fenomeen voor de pluraliteit van meningen, en dus voor de staat van de democratie, zijn ruimschoots aangetoond. Er is dringend behoefte aan blijvende veranderingen in het Europese media-ecosysteem om de diversiteit ervan tot uiting te laten komen. De opkomst van alternatieve aandeelhoudersmodellen, zoals de coöperatie, en een wetgevende inspanning op continentaal niveau behoren tot de drijvende krachten achter deze verandering.