Winsten privatiseren maar verliezen socialiseren’. Drie verhalen over Scandinavische ecologische nalatigheid
Miranda Bryant in The Guardian noemt het “een van de ergste milieurampen in de geschiedenis van het land”: een aardverschuiving bestaande uit twee miljoen ton vervuilde grond rukt langzaam op naar het dorp Ølst in Denemarken in de regio Jutland, en dreigt het plaatselijke ecosysteem te verwoesten, inclusief de rivier de Alling Å. Plaatselijke bewoners vrezen dat hun dorp, zoals Rasmus Karkov verwoord in het Deense dagblad Berlingske, “dreigt te worden bedolven onder slib, slakken, vervuilde grond en zand, doordrenkt met de rot van dode nertsen”. De aardverschuiving is afkomstig van een fabriek van Nordic Waste, die, zoals The Local uitlegt, afval verwerkt dat “voornamelijk afkomstig is van de Deense nertsenfokkerijen, die moesten sluiten tijdens de Covid-19 pandemie, en ook wat geïmporteerd afval uit Noorwegen.”
Zo ver, zo schandalig, maar wat nu volgt is misschien wel de echte reden waarom deze affaire bekend is komen te staan als “Het Noordse Afvalschandaal“. Na injuncties van het Ministerie van Milieu in januari, ging Nordic Waste prompt failliet, waardoor de Deense belastingbetalers met een eerste rekening van ongeveer 27 miljoen euro werden opgezadeld. Het Deense adviesbureau COWI schat dat het schoonmaken uiteindelijk meer dan twee miljard kronen (meer dan 268 miljoen euro) zou kunnen kosten. Dit heeft de Britse aardwetenschapper Dave Petley ertoe gebracht om omschrijf de affaire als “een klassiek geval van het privatiseren van winsten maar het socialiseren van verliezen”. Het is een nog bittere pil om te slikken wanneer we leren van de Geologische Dienst van Denemarken en Groenland (GEUS) dat de aardverschuiving eigenlijk al in 2021 begon, maar pas de afgelopen maanden begon te versnellen.
De grootste aandeelhouder van Nordic Waste, Torben Ostergaard-Nielsen, is de zesde rijkste man van Denemarken, met een nettowaarde geschat op meer dan 5,5 miljard euro. Zoals Lone Andersen en Jesper Høberg schrijven In Finans is een andere Deense miljardair, Bent Jensen, niet zo onder de indruk van Ostergaard-Nielsen: “Als je zoveel miljarden bezit, maakt het dan uit of je 2 miljard kronen uitgeeft om jezelf op te ruimen?” Het sentiment wordt herhaald door de sociaaldemocratische premier van Denemarken, Mette Frederiksen. Gevraagd naar het faillissement van Nordic Waste tijdens een bezoek aan wat zij een “voortdurende ramp” noemde, zei Frederiksen said aan The Local Denmark dat “ik niets goeds kan bedenken om erover te zeggen. De rekening had gemakkelijk betaald kunnen worden als [Nordic Waste] dat had gewild”.
Andersen en Høberg hebben ook de andere negen rijkste mensen in Denemarken benaderd (waaronder de Lego-familie) en gevraagd of zij het als hun “morele en sociale verantwoordelijkheid zouden zien om bij te dragen aan schoonmaak en preventie”. Verschillende van deze miljardairs antwoordden dat ze de vragen van de journalisten niet wilden beantwoorden, terwijl de rest niet eens de moeite nam om te reageren.
Een laatste ironie in dit alles is dat de oprichter van Nordic Waste, David Peter York, was boasting on Amtsavisen om van de door de aardverschuiving getroffen regio “de leider van Denemarken op het gebied van duurzame milieu- en afvalbedrijven die zich richten op recycleerbaarheid” te maken, juist op het moment dat rapporten al wezen op de dreigende bedreiging die zijn faciliteit vormde voor het lokale milieu. Zoals Rasmus Karkov uitlegt op Berlingske, is York vloeiend in alle “modewoorden” van ecologische verantwoordelijkheid en werkte hij samen met verschillende groene bedrijven in het gebied. Uiteindelijk maakte een gelikte, groengekalkte façade plaats voor een stortvloed van vuil.
Het Scandinavische afvalschandaal is niet de enige dreigende ecologische ramp waar Denemarken zich zorgen over moet maken. Mads Lorenzen en Kresten Andersen in Finans discussiëren de “tikkende milieubom die dagelijks in Deense wateren vaart”: namelijk de zogenaamde “schaduwvloot” van Russische en Griekse schepen die gesanctioneerde olie door de Deense zeestraten vervoeren. Terwijl velen zijn bezorgd, Newsweek meldt, met het feit dat Rusland een verscheidenheid aan trucs gebruikt waarbij lege vennootschappen en belastingparadijzen betrokken zijn om de connectie van de olie met Moskou te verdoezelen (en zo sancties te omzeilen), voor anderen is de primaire zorg ecologisch.
Naast de onduidelijkheid over hun herkomst en eigendom, zijn de tankers in kwestie vaak oud en niet volledig verzekerd en hebben ze vaak bemanningen die weinig ervaring hebben met de drukke en woelige Deense wateren. Dit heeft ertoe geleid dat de Deense nationale rekenkamer een rapport heeft gepubliceerd waarin het gebrek aan paraatheid van het Ministerie van Defensie in het geval van een olie- of chemicaliënlekkage aan de kaak wordt gesteld. Met een duister amusant voorbeeld leggen Lorenzen en Andersen uit hoe traag een schoonmaakoperatie kan zijn: “drie jaar geleden duurde het 27 uur voordat een hulpschip de plaats van een ongeluk bereikte. Gelukkig was het slechts een dronken kapitein op een relatief intact schip vol met kunstmest.” Minder amusant is dat de vloot van reactievaartuigen van het Ministerie van Defensie in 1996 al verouderd was (de National Audit Office had dergelijke waarschuwingen al in 2016 afgegeven). Michelle Bockmann van Lloyd’s List Intelligence noemt de situatie “a disaster waiting to happen”.
De schimmige herkomst en wankele verzekeringsstatus van deze schepen is ook een financieel risico. In het geval van een ramp zouden de Denen wel eens (opnieuw) de rekening kunnen betalen. Naast andere korte- en langetermijnoplossingen wil de Deense auteur en centrumlinkse politicus Christian Friis Bach dat Denemarken zijn opt-out afschaft, zodat de wetgeving van de Europese Unie kan worden gebruikt om milieucriminaliteit met strengere straffen te bestrijden en het land te helpen criminelen over de landsgrenzen heen te vervolgen, The Local Denmark meldt. “Het helpt niet veel tegen Russen die niet in de EU zitten, maar het is een goed begin”, zei Bach tegen Finans.
Noordelijker, Noorwegen dreigt wat milieuactivisten (en een toenemend aantal nationale en internationale instellingen) ecocide noemen. Leden van Seas at Risk en Ecocide Alliance, onder andere, waarschuwen in EUObserver dat het Scandinavische land beslissing om diepzeemijnbouw toe te staan in het Noordpoolgebied zal leiden tot “langdurige verstoring van de stabiliteit van het klimaat en de gezondheid van de zee”. Voor de auteurs voldoet de beslissing van Noorwegen aan de wettelijke definitie van ecocide: “onwettige of moedwillige handelingen die worden gepleegd in de wetenschap dat er een aanzienlijke kans bestaat dat door die handelingen ernstige en ofwel wijdverspreide ofwel langdurige schade aan het milieu wordt toegebracht.” Op basis hiervan stellen de auteurs dat de Europese Unie en de internationale gemeenschap zouden moeten eisen dat Noorwegen zijn beslissing terugdraait.
In feite, zoals Reporterre report, heeft het Europees Parlement op 7 februari een resolutie waarin wordt geëist dat Noorwegen de Arctische ecosystemen beschermt en een moratorium afkondigt op diepzeemijnbouw. Greenpeace Frankrijk noemde de resolutie een overwinning. Het valt nog te bezien of Noorwegen toegeeft aan de internationale druk. Ze hebben immers al de zorgen van wetenschappers, maatschappelijke organisaties, het Noorse milieuagentschap en een petitie ondertekend door meer dan 500.000 mensen genegeerd.
