Rebecca Harms: “In een democratie moet de mening worden ondersteund door onafhankelijke media”.
Rebecca Harms is een Duitse politica die van 2004 tot 2019 lid was van het Europees Parlement, en tot 2016 voorzitster van de Fractie De Groenen/Vrije Europese Alliantie (EFTA).
Ze is momenteel vicevoorzitter van het European Centre for Media and Press Freedom (ECPMF), de organisatie achter Voices of Ukraine. Dit project, waarin Voxeurop partner is, heeft als doel Oekraïense journalisten en mediakanalen te ondersteunen.
Gezien uw rol in het Europees Centrum voor Pers- en Mediavrijheid (ECPMF), hoe beoordeelt u de huidige staat van de persvrijheid in Europa?
Als EU-politicus heb ik samengewerkt met mijn collega’s in het Europees Parlement aan initiatieven om journalisten en hun werk te beschermen. Het parlement steunde de oprichting van de ECPMF in 2015 omdat we ons wilden verzetten tegen de toenemende politieke druk op journalisten. We zagen hoe regeringen de media onder druk zetten in Hongarije en Polen. In Malta en Slowakije zijn journalisten vermoord: Daphne Caruana Galizia en Ján Kuciak. Turkije – dat aan het onderhandelen was over toetreding tot de EU – veranderde in ’s werelds grootste gevangenis voor journalisten.
Initiatieven van het Europees Parlement zijn overgenomen door de EU-commissarissen die verantwoordelijk zijn voor dit onderwerp – eerst Viviane Reding en vandaag Vera Jourova. En na meer dan tien jaar politiek getouwtrek heeft het parlement onlangs de European Media Freedom Act aangenomen. Dit is een belangrijke stap om de persvrijheid en journalisten in alle EU-landen te beschermen. De EMFA zal zelfs een impact hebben buiten de EU, aangezien persvrijheid een prioriteit zal zijn in toekomstige toetredingsonderhandelingen met Oekraïne, Moldavië en Georgië.
Waarom is persvrijheid zo belangrijk in democratieën, waaronder de Europese Unie?
In een democratie moeten meningen worden ondersteund door vrije media die niet door de staat worden beïnvloed. In representatieve democratieën is journalistiek een steunpilaar voor de kennis en participatie van burgers. Het stelt politici in staat om hun doelen en beslissingen te presenteren en erover te discussiëren met tegengeluiden. Goede journalistiek bevordert dus verantwoorde opinievorming. Daarom is het cruciaal dat de media zelf democratisch zijn. Er moet transparantie en niet-gouvernementeel toezicht zijn voor zowel publieke als private mediaorganisaties. In de aanloop naar verkiezingen wordt het extra belangrijk om kwaliteit, onafhankelijkheid en eerlijkheid in de berichtgeving te garanderen. Burgers kiezen immers partijen en politici die namens hen ingrijpende beslissingen kunnen nemen.
Welke specifieke rol kunnen Europese en pan-Europese persdiensten spelen aan de vooravond van verkiezingen in de hele EU?
Een echt pan-Europees medium zou zeker goed zijn als we een echt Europees debat van hoge kwaliteit willen over wat er in Brussel wordt besproken en besloten. Op dezelfde manier is er momenteel nauwelijks discussie over wat er gebeurt in andere EU-lidstaten, met hun verschillende politieke en sociale agenda’s. Het feit dat we meer dan 27 verschillende talen spreken, maakt het er niet makkelijker op. Ik blijf van mening dat de EU een eigen publieke omroep nodig heeft, aangepast aan de huidige financiële beperkingen en technische mogelijkheden.
Al meer dan tien jaar weten we dat sociale media schadelijk zijn voor democratische processen. Vandaag zien we de gevolgen van een ideologisch gedreven weigering om enige vorm van regulering van het internet te proberen. Het web heeft de veelgeprezen global village van vandaag mogelijk gemaakt, maar dit is hand in hand gegaan met een bijna onbeperkt potentieel voor het verspreiden van propaganda en onwaarheden. Alleen al over de EU-instellingen doen massa’s leugens en halve waarheden de ronde. Voor burgers is het soms moeilijk om de feiten te controleren omdat Brussel zo ver weg is of in ieder geval lijkt. Gezien de enorme omvang van zowel informatie als desinformatie, ben ik deze dagen vaak ten einde raad.
Is er een rol weggelegd voor pan-Europese verkooppunten met betrekking tot de situatie in Oekraïne en andere voormalige Sovjetlanden zoals Wit-Rusland, Moldavië of Georgië?
Als tweede voorzitter van de ECPMF heb ik geprobeerd journalisten en mediaorganisaties in Oost-Europa te steunen. Het is overigens verkeerd om al deze landen als post-Sovjet te bestempelen. In feite laat de groeiende rol van professionele media en journalistiek zien hoe ver deze samenlevingen zijn veranderd sinds de onafhankelijkheid. Door hun werk zijn journalisten ook drijvende krachten achter democratisering en EU-integratie.
In Belarus werden journalisten het doelwit van vervolging na de vervalste verkiezingen en massale protesten tegen de verkiezingsfraudeur Loekasjenko. De vervolgden of gevangenen moesten worden gesteund, wat niet gemakkelijk was. Maar hun stemmen moesten ook in het Westen worden gehoord. Ik vond het vanzelfsprekend dat Wit-Russische collega’s hun werk in de Westerse media konden publiceren. Helaas merkte ik dat er wel solidariteit was in het Westen, maar weinig respect of nieuwsgierigheid voor het werk van deze journalisten.
‘Er meer stemmen uit Oost-Europa laten horen in de Europese media is daarom een daad van respect. En in zo’n hybride oorlog zal het ook de veiligheid van ons allemaal ten goede komen‘
Met de Russische inval in Oekraïne in februari 2022 veranderde ook mijn werk bij de ECPMF. Terwijl veel journalisten Wit-Rusland en Rusland verlieten, zetten de meeste Oekraïense nieuwsredacties en journalisten hun werk voort onder oorlogsomstandigheden. Als onderdeel van het Hannah Arendt Initiatief werd het “Voices of Ukraine” project een focus van de ECPMF.
Het bedrijfsmodel van de Oekraïense media, met name reclame, stortte in met het uitbreken van de oorlog. Daarom was het aanvankelijke doel om journalisten in staat te stellen hun werk voort te zetten door hen maandelijks te ondersteunen. Dankzij financiering van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken hebben we dit sinds de herfst van 2022 voor meer dan 100 journalisten en kleine nieuwsredacties kunnen doen, en dit is tot 2025 verzekerd. Samen met verschillende Oekraïense organisaties en bedrijven (bijvoorbeeld, Public Interest Journalism Lab en The Fix Media) bieden we ook technische ondersteuning en betalen we verzekeringen voor verslaggevers. We zijn nu ook betrokken bij het Lviv Media Forum.
Voor de journalisten die door Voices of Ukraine worden gesteund, zou ik het ook fijn vinden als hun artikelen meer in de Europese media worden opgepikt. Natuurlijk hebben we onze eigen ervaren buitenlandse correspondenten nodig. Maar in deze oorlog zijn Oekraïense journalisten onze ogen en oren op de grond: zij zien en horen meer dan hun buitenlandse collega’s.
Sinds Rusland Oekraïne de oorlog verklaarde, staat het slachtofferland meer in de belangstelling. Voorheen was de interesse van het Westen in Oost-Europa gericht op Rusland. Helaas heeft ons gebrek aan belangstelling voor Midden- en Oost-Europese landen zoals Oekraïne Rusland geholpen in zijn informatieoorlog en vervolgens in zijn invasie. Meer stemmen uit Oost-Europa laten horen in de Europese media is daarom een daad van respect. En in zo’n hybride oorlog zal het ook de veiligheid van ons allemaal ten goede komen.
Vertaald door Harry Bowden
