We hebben nog een dag geleefd en God zij dank’: een Oekraïens grensdorp wordt geconfronteerd met een dreigende invasie vanuit Wit-Rusland
Belarus helpt Rusland actief in zijn oorlog tegen Oekraïne. Helemaal aan het begin van de grootschalige invasie kwam een deel van de Russische troepen uit Wit-Rusland. De eerste Russische raketten die Oekraïense steden raakten, werden ook gelanceerd vanuit Wit-Rusland. De Russen namen delen van de regio’s Kiev, Tsjernihiv en Sumy in beslag, vlakbij de grens. Het gebied werd later heroverd door de Oekraïense strijdkrachten, maar blijft in gevaar. Het grensdorp Vetly, in de Volyn oblast (regio), ligt in deze zone.
De regio Volyn ligt in het noordwesten van Oekraïne. Het grenst in het westen aan Polen en in het noorden aan de regio Brest in Wit-Rusland.
Het dorp Vetly is een van de nederzettingen in dit district dat grenst aan Ruslands bondgenoot. Hoe gaan de inwoners om met hun veranderde leven?
Vetly, net als alle andere steden en dorpen in deze regio van Oekraïne, zet zich voortdurend schrap voor een aanval vanaf het grondgebied van Vladimir Poetin’s bondgenoot naast de deur. Daar zijn goede redenen voor. Na de niet-succesvolle opstand van Wagner PMC-leider Jevgeni Prigozjin in juni 2023, Aleksandr Loekasjenka nodigde zijn huurlingen uit om hun kampen in Wit-Rusland op te zetten.
Eind juni 2023 zei de Wit-Russische dictator dat “de meeste” Russische kernwapens die gepland waren om naar Wit-Rusland te worden verplaatst, daar al waren.
Dit ondanks de beweringen van Loekasjenko dat zijn troepen geen bedreiging vormen voor Oekraïne. De veronderstelde gezamenlijke militaire oefeningen van de twee landen stellen Moskou in staat zijn troepen in Wit-Rusland te houden, de druk op Oekraïne te handhaven en de frontlinie te verlengen.
Op 1 december kondigde president Zelensky aan dat de bouw van vestingwerken van Avdiivka tot Volyn moest worden versneld.
Op 14 december hervatte Wit-Rusland de gezamenlijke oefeningen met de Russische strijdkrachten. De manoeuvres begonnen op 29 april 2022 en vinden plaats in de buurt van de Oekraïense grens. Ze duren nu al 86 weken.
Inwoners die vlakbij de grens met Wit-Rusland wonen, zeggen dat ze regelmatig vijandelijke vliegtuigen in de buurt horen vliegen. Ze geven toe dat ze bang zijn. Niemand weet wat de plannen van de vijand zijn.
Serhiy Naiev, Oekraïens bevelhebber van de gezamenlijke strijdkrachten, benadrukte dat het Oekraïense leger de grens met Wit-Rusland verdedigt. Hij voegde eraan toe dat in het geval van een dreiging, de generale staf troepen en materieel naar de juiste gebieden zal verplaatsen.
Vetly is het meest afgelegen dorp in de regio Volyn. De grens met Wit-Rusland ligt op ongeveer 10 kilometer door bossen en moeras.
Voorheen was de internationale grens in dit gebied enigszins informeel. Het echte demarcatieproces werd pas vorig jaar voltooid. Vandaag de dag is de grens aan Oekraïense zijde ontmijnd en versterkt met een hek met prikkeldraad, verdedigingsgrachten en wallen. Soldaten zorgen voor de veiligheid van de lokale bevolking.
De eerste dagen van de oorlog in Vetly
Inwoners zeggen dat ze erg bang waren toen de oorlog uitbrak in februari 2022. Sommigen vertrokken, terwijl anderen bleven om te vechten.
“In het begin van de oorlog hielpen de lokale bewoners het leger actief”, vertelt lokale bewoonster Nadija Martyniuk. “Ze groeven loopgraven, verzamelden aarde in zakken, maakten schuilholen, hielpen fortificaties bouwen en checkpoints opzetten. Iedereen rende rond en hielp. Meisjes maakten camouflagenetten en kaarsen voor in de loopgraven. Op de allereerste dag wist niemand wat hij moest doen. Mannen begonnen een plaatselijke militie te organiseren, patrouilleerden ’s nachts in groepen door de straten en hielden in de gaten of de verduisteringsmaatregelen werden nageleefd.”.
Een andere inwoner, Valentyna Petrivna, vertelt: “Nu zijn we een beetje verder, maar vroeger verbleven we in de kelders en brachten we de nacht niet in het huis door. We sloten het huis en renden midden in de nacht naar de kelder om daar te slapen. Maar je kunt daar niet lang blijven omdat het koud is. We hadden alles. Maar toch voel ik me anders dan voorheen.”
Bessen en paddenstoelen: een ander onderpand van de oorlog
Vóór de oorlog leefden veel mensen in deze regio van de verkoop van bosbessen en paddenstoelen die ze in de bossen plukten. Sommige klanten waren toeristen die naar het beroemde Bile meer kwamen – het Witte Meer.
Het meer ligt precies op de grens van Oekraïne en Wit-Rusland. Er waren er ook die in buurland Polen gingen werken. Maar de oorlog veranderde alles.
Nadiya Martyniuk zegt dat vandaag de dag alles drastisch is veranderd. De prijzen voor wilde bessen zijn gedaald en de bossen zijn gevaarlijk geworden.
“We gaan naar het bos om paddenstoelen en bessen te plukken, maar alleen waar het niet ontgonnen is”, legt ze uit. “Want de meeste plekken waar iedereen vroeger plukte, zijn nu ontgonnen. Mensen gaan er niet heen, ze zijn bang en willen het risico niet lopen. Waar het bos en de huizen dichtbij zijn, gingen we plukken.”
Ze voegt eraan toe: “Vorig jaar probeerden mensen naar het bos te gaan om wat geld te verdienen, maar de prijs van de bessen was niet hoog. En dit jaar waren de prijzen nog lager, ook al waren de bessen beter dan vorig jaar. Kopers zeggen dat alle vriezers vol liggen met bessen van vorig jaar. Niemand koopt ze in het buitenland en Oekraïne heeft er niet zoveel nodig. Vorig jaar kregen we 60 hryvnias [€1,44] voor een kilo bosbessen. Dit jaar waren ze 35 hryvnias [€ 0,85] voor een kilo. Wat moesten de mensen dan doen?”
Hoe Oekraïners in het achterland leven
“We hebben hier niet veel werk”, vervolgt Nadiya Martyniuk. “En toen de oorlog begon, zijn natuurlijk veel jonge mensen vertrokken. Sommigen kwamen terug en anderen niet. De meeste mensen hier werken in het ziekenhuis in Liubeshiv, of op school, of in de landbouw. Maar mensen hebben altijd geld nodig. Ze moeten hun kinderen naar school brengen, ze aankleden. En nu is het winter. Waar kun je geld verdienen? Dus gaan mensen in de zomer naar het bos. Veel inwoners hebben frambozen geplant, maar dit jaar was de prijs laag. Dus het is niet makkelijk om nu een cent te verdienen.”
De bewoners zeggen dat er vroeger veel toeristen uit Lutsk, Kiev en andere steden en landen kwamen. Ze kwamen met tenten en kochten verschillende lekkernijen van de lokale bevolking. Maar dat was voor de oorlog. Nu is het merengebied overwoekerd en verwilderd. Het is ontgonnen omdat het direct aan de grens ligt.
Nadiya betreurt de gemiste kansen van deze voormalige Oekraïense toeristische regio: “De kustlijn en de weg naar het Bileomeer zijn gedolven. Niemand zwemt of vist er meer. Grenswachten zorgen daarvoor en sturen iedereen terug die daarheen gaat. Het meer werd al aan het begin van de oorlog ontmijnd. En nu bevriest het meer, zodat er ijs op de mijnen valt en ze vanzelf afgaan. Zowel ’s nachts als overdag.”
Hoewel de meeste lokale bewoners bang zijn en de mijngebieden mijden, gaan sommige mensen toch naar het mijngebied ondanks het strenge verbod en de waarschuwingen van het leger en de grenswachten.
“Ons is verteld niet het bos in te gaan”, zegt Nadiya. “Er zijn bepaalde gebieden waar je wel en niet mag lopen. De grenswachten laten niemand oversteken. Ze hebben patrouilles, ze lopen door het bos en waarschuwen mensen. Maar hoewel mensen te horen krijgen dat ze niet mogen gaan, gaan ze toch. Ze zeggen dat ze door het verbod geen geld kunnen verdienen.”
Komen de Wit-Russen?
In de grensregio’s van Oekraïne is er veel discussie onder de lokale bevolking over het vooruitzicht van een Russische aanval vanuit Wit-Rusland.
“In het begin trokken veel mensen weg”, herinnert Nadiya zich. “Men dacht dat de lokale Wit-Russen de regio zouden verlaten. Maar aan de andere kant wonen daar [aan de andere kant van de grens] veel Oekraïners. Ik denk niet dat de Oekraïners ons zullen aanvallen, maar iedereen is bang, want wie weet. Misschien zullen ze dat wel doen, maar op dit moment denk ik van niet. Nu zijn de mensen gewend aan de situatie en gekalmeerd, maar in het begin was het heel eng.’
Ze voegt eraan toe: “Mensen vertelden me eens dat we in de zomer elke ochtend de Wit-Russen lawaai hoorden maken in het gebied van het Bile-meer. Iedereen hier was bang. Niemand begreep wat dat geluid was. Ik weet niet of het militaire oefeningen waren of dat de collectieve boerderijen aan het werk waren. Maar op dat moment waren we in zo’n staat dat we bang waren voor elk hard geluid.”
In de noordelijke districten van Volyn kijken de mensen al generaties lang naar de Wit-Russische televisie en luisteren ze naar de radio. De Oekraïense staat was niet in staat om in deze gebieden analoge uitzendingen van nationale zenders te verzorgen.
“Nee, we hebben geen Wit-Russische televisie, maar we kunnen wel de radio ontvangen”, legt Nadiya Martyniuk uit.
Oekraïners wonen aan verschillende kanten van de grens
Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie en de teloorgang van de collectieve boerderijen gingen veel Vetly-dorpelingen in Wit-Rusland werken en keerden nooit meer terug. Ze stichtten er gezinnen en vestigden zich er. Als gevolg daarvan hebben de inwoners veel familieleden aan de andere kant van de grens.
“Zelfs vandaag de dag houden sommige mensen contact met hun familieleden die daar wonen”, zegt Nadiya. “Zo is het leven gelopen. Vroeger bezochten we ze vaak en nu willen we weer met ze praten. Maar vandaag laten ze niemand binnen, de grens is gesloten. Mensen zeggen dat hun familieleden uit Wit-Rusland bang zijn om over de oorlog te praten en dat er iets met de verbinding gebeurt als ze erover beginnen. Wie weet worden ze daar wel afgeluisterd. Daarom probeert iedereen alleen over familie en kinderen te praten.”
“Dwars door het bos is het ongeveer 7 kilometer naar Wit-Rusland. We gingen naar buiten naar de tuin en belden onze familie uit Wit-Rusland, omdat we op sommige plaatsen hun mobiele netwerk konden ontvangen. Zelfs nu nog ontvangen we op sommige plaatsen sms-berichten met de tekst ‘Welkom in Wit-Rusland’. En als we weer thuis zijn, krijgen we andere berichten: Welkom terug in Oekraïne’. Zo leven we nu.” De lokale bevolking grapt dat het een vorm van propaganda is.
Een leven zonder toekomstplannen
De dorpelingen zeggen dat hun leven nu voorgoed is veranderd. Het zal nooit meer hetzelfde zijn.
“Vroeger leefden we in vrede”, zegt Nadiya Martyniuk. “Maar nu zijn zelfs de mensen veranderd. Iedereen is anders. Niemand plant meer iets van tevoren. Er gaat weer een dag voorbij en het is: ‘Godzijdank! In vredestijd had iedereen plannen. Toen we te horen kregen dat er oorlog zou uitbreken, bleven we maar denken: “Wie zal er aanvallen? Niemand weet of die Wit-Russen zullen aanvallen. Niemand gelooft het, maar toch…”
Valentyna Petrivna Andreeva, een andere inwoonster van Vetly, is het daarmee eens. Ze zegt dat de mensen nog steeds bang zijn en dat veel mannen uit het dorp naar het front zijn gegaan om te vechten. Daarom willen de mensen alleen maar vrede.
“Mijn hele leven is veranderd”, zegt deze gepensioneerde. “Vroeger waren de mensen vrolijk, maar nu leven we in angst en dat is het. Het is zo eng. Vroeger bouwden jonge mensen dingen, maakten ze veel plannen, maar nu bouwt niemand meer iets. Het is nu een heel ander leven. Ons dorp ging altijd vooruit. Jonge mensen trouwden en begonnen meteen met het bouwen van een huis. De jongens gingen dan ergens werken.”
“Vroeger sprak ik mijn familie in Wit-Rusland vaak aan de telefoon, we gingen vaak bij ze op bezoek”, zegt Valentyna Petrivna. “Maar nu niet meer. Zij bellen niet en wij ook niet. In het begin geloofden ze niet dat de oorlog begonnen was, maar nu willen ze helemaal niet meer praten. We bellen of schrijven niet. Het is zoals het is.”
