Zij zijn degenen die de nieuwe liberale regering hebben gekozen. Maar ze werden niet wakker in een nieuw, beter Polen
Op weg naar een interview met een van mijn geïnterviewden nam ik het besluit om mezelf niet toe te staan ook maar een seconde te scrollen. Geen posts op Instagram, geen getuigenissen van vrienden, geen hilarische tiktoks. De eerste paar uur hield ik nog vol. Ik heb net even het regeerakkoord gelezen – op de foto is iedereen blij, met een glimlach van oor tot oor. Teleurgesteld? Ja. Verrast? Helemaal niets.
Maar… ze zullen je komen halen. Berichten, reportages, tweets, krantenkoppen. Plotseling daalde er een hele lawine neer. Zonder in te gaan op het probleem van het verhandelen van emoties, die nog steeds de meest waardevolle digitale valuta zijn, wil ik luisteren naar deze feministische energie van het mobiliseren van woede. Jarenlang is ons verweten dat we ‘radicaal’ zijn, maar wat betekent dat eigenlijk?
Verschillende mensen – de jongste is 18 en de oudste 24 – vertelden me op wat voor soort Polen ze hebben gestemd en hoe ze zich voelen over de nieuwe politieke realiteit. En zouden ze het echt ‘nieuw’ noemen? Omdat ze weten dat privé politiek is, protesteren en acteren ze al sinds hun tienerjaren en toch is niemand echt in hen geïnteresseerd. Nou, tenzij publicisten. “Snowflakes”, werkloos en afhankelijk van hun ouders, zijn nog steeds een geweldig excuus om de naïviteit of oppervlakkigheid van linkse eisen te laten zien, omdat het per slot van rekening slechts de stem is van een bevoorrechte, sociaal niet-representatieve groep.
Alles over ons zonder ons
De grootste verontwaardiging gaat over wat er niet in het regeerakkoord staat. Het woord ‘abortus’ komt daar niet één keer voor. Er is het eufemistische ‘zelf beslissen’ en de belofte van een terugkeer naar het verbod dat in een van de strengste wetten van Europa staat, die van 1993. Er wordt met geen woord gerept over de liberalisering van het recht op abortus, hoewel het deze eis was die Poolse vrouwen in 2020 op straat bracht; er wordt zelfs met geen woord gerept over decriminalisering, d.w.z. het afschaffen van artikel 152 van het Wetboek van Strafrecht, dat medeplichtigheid aan zwangerschap strafbaar stelt.
Als de vernietiging van de uitspraak van het Grondwettelijk Hof van drie jaar geleden het enige is waar politici, de mannen aan de macht, mee kunnen instemmen, dan bewijst dit alleen maar dat ze nog steeds doof en blind zijn voor de realiteit: elk jaar laten vrouwen in Polen tussen de 100.000 en 200.000 keer hun zwangerschap afbreken (gegevens van het Guttmacher Institute en Federa). Dit is een puur symbolische verandering. Het herstelt de oude patriarchale orde. Het verdeelt Poolse vrouwen in goed en slecht, katholiek en links, behoeftig en onverantwoordelijk.
In Marta Nowak en Magdalena Malinska’s podcast Tender Points zegt Natalia Broniarczyk van het Abortion Dream Team: “Het pure ongenoegen met de situatie, het feit dat je voelt dat het niet iets is wat je wilt, wat je plant, waar je blij mee bent – dat is wanneer abortus begint. […] De statistieken die zeggen dat een op de drie vrouwen in Polen een abortus heeft ondergaan, van CBOS, uit 2013, zijn belangrijk, maar er zijn er eigenlijk meer van ons. Maar al die vrouwen die hun menstruatie hebben meegemaakt, hebben in zekere zin ook nagedacht over wat ze zouden doen. Dit is een ervaring die we allemaal heel erg gemeen hebben, deze angst.”
– Het feit dat een politicus van de democratische partijen nu kan denken aan coalities, aan nieuwe macht, aan nieuwe standpunten, strekt ons tot eer. Als er iemand in Polen de democratie heeft gered, dan zijn wij het wel. – zegt Dominika Lasota, een klimaatactiviste die Initiative East vertegenwoordigt. Dezelfde organisatie zit achter de spraakmakende spot ‘We waren alstil ‘, die vrouwen aanmoedigde om hun stem uit te brengen bij de parlementsverkiezingen.
Het kwaad loert ergens om de hoek, dus loop ’s nachts niet alleen, trek een andere blouse aan, drink niet, rook niet en dans niet. Kies je woorden zorgvuldig, wees voorzichtig met wat je doet. Als je iets overkomt, had je waarschijnlijk iets beters kunnen doen. Meisjes worden gesocialiseerd om in angst te leven. Iedereen die de Zoomer-serie Sex Education van Netflix heeft bekeken, de prachtige, feministische scènes van girl talk, verzoening, wederzijdse steun, weet waar ik het over heb.
Voor de Zetas is de eis om abortus te legaliseren iets waar ze niet met elkaar over hoeven te praten en de eindeloze verwachting van de vrijheid en subjectiviteit van vrouwen is monsterlijk frustrerend.
Initiatief Oost ziet het regeerakkoord als middelmatig. Hij waardeert de uitsluiting van 20 procent. de meest waardevolle bossen te vrijwaren van houtkap, de opkomst van groene transformatievoorzieningen en begrotingssteun. Hij hekelt het gebrek aan specifieke informatie over huisvesting, het ontbreken van concrete percentages van het BBP voor wetenschap en gezondheidszorg, het ontbreken van een verklaring over de decriminalisering van abortus. Lasota gaat nog een stap verder: hij noemt alle weglatingen uit de overeenkomst politieke lafheid.
– Het zijn de politici die niet klaar zijn voor verandering, niet hun kiezers en kiezers. De mensen in Polen zijn klaar voor veel veranderingen: voor een eerlijke, groene transformatie in de economie, voor de legalisering van abortus op verzoek. Als we iemand ervan zouden beschuldigen radicaal te zijn, dan zouden het de mannen aan de macht zijn, radicaal in hun conservatisme, “ zegt hij.
Deze gereedheid moest ook worden ontwikkeld. We hebben een lange en moeilijke weg afgelegd. Marcheren voor vrouwenrechten, de rechten van de LGBT+-gemeenschap, ter verdediging van democratie, vrije rechtbanken, Europese waarden. We protesteerden, we protesteerden jarenlang. Door solidariteit in onszelf te vinden, hebben we een sterk maatschappelijk middenveld gecreëerd. Wij zijn verontwaardigd over de wereld die politici voor ons hebben gecreëerd en zij zijn alleen maar verontwaardigd dat wij zo’n wereld niet accepteren. Dat we niet accepteren dat ons het zwijgen wordt opgelegd, het automatisme van ex cathedra oordelen en het patriarchale schema waarin een rationele man aan vrouwen uitlegt waarom hun emotionaliteit niet op zijn plaats is. Voor Lasota is dit allemaal absurd.
– Bepaalde dingen zouden simpelweg een soort absolute normaliteit moeten zijn. Het is niet normaal om in 2023 een van de strengste abortuswetten ter wereld te hebben. Het is niet normaal dat in Polen 75 procent. We baseren de economie op fossiele brandstoffen, op steenkool, en we doen er niets aan. Het is normaal om alarm te slaan in het licht van de totale crisis, de tragische problemen die we in Polen hebben. Als iemand klaagt dat we specifieke eisen durven te stellen, dan denk ik dat hij of zij niet al te veel van deze problemen in het leven heeft. Omdat je je niet in een bevoorrechte positie bevindt wanneer bepaalde kwesties je rechtstreeks raken, begrijp je deze woede en dit ongeduld.
Een deel van deze verandering wordt veroorzaakt door jongeren wier politieke activisme, zoals Justyna Suchecka betoogt om eenvoudige demografische redenen soms gewoon niet te zien zijn. De vraag “waar waren, waar zijn de jongeren?” wordt gesteld door de ouderen bij hun “serieuze” protesten. De jongeren zijn er, maar wil je ze horen? Hen begrijpen? Vegen, noch bevestigend noch bemoedigend platitudes over oppositie tegen “in ons bed komen” zijn niet genoeg, ze betekenen niets. Ze bewijzen alleen dat we niet volwassen genoeg zijn om een volwassen gesprek te voeren over seksualiteit, identiteit, het lichaam en vrijheid. – kwesties die enorm belangrijk zijn voor de Z-generatie.
Het is voor mij niet genoeg dat je het niet erg vindt, ik wil actieve steun
– Ik ben bang omdat ik het gevoel heb dat we stilstaan of kleine stapjes achteruit zetten. Want wat is anders een terugkeer naar de werkelijkheid van voor 2020? Ik weet niet eens waarom zo’n strenge wet een compromis werd genoemd. En dus kijkt niemand naar je als een volwassene die onafhankelijke beslissingen kan nemen, in plaats daarvan word je gecontroleerd, gestraft en beoordeeld, “ antwoordt Lex me als ik vraag naar mijn eerste indruk van het lezen van het regeerakkoord.
Lex is een non-binair activistisch persoon. Ze studeert psychologie en zingt in het universiteitskoor. Ze is lid van de Rainbow Bialystok Association, die deel uitmaakt van de Marching Cities Coalition en Open Umbrella, een lokale ‘gelijkheid’-groep. Een deelnemer aan de 1e Bialystok Equality March van 2019, die brutaal werd aangevallen door de zgn. voetbalfans en nationalisten, die vanuit heel Polen waren afgezakt voor het, op dat moment door henzelf uitgeroepen, spektakel van geweld en haat.
Dit jaar organiseerde ze de mars samen met een groep mensen van gemiddeld 20 jaar oud. – Het oude team had het opgegeven vanwege een burn-out, zegt ze. – 2019 is een heel zwaar jaar geweest, een tijd van de homofobe presidentscampagne van Andrzej Duda, politiegeweld rond de arrestatie van Margot, een publieke media-belasting en de eerste mars in mijn stad waar rotjes en flessen naar ons werden gegooid.
Ze was lid van een jeugdgroep en twee niet-gouvernementele verenigingen. Het avontuur van de politiek is voor haar verleden tijd; ze haalt nu meer voldoening uit activisme. Ze is medeorganisator van gelijkheidsmarsen, leidt een Queer Book Club en besteedt haar zomers aan activistische workshops.
Ze hoopte dat er meer vrouwelijke parlementsleden, jonge politici en vrouwelijke politici in het Parlement zouden komen. Ze kan zich moeilijk voorstellen dat een man van in de vijftig haar problemen begrijpt. Hij kan hooguit een paar mooie zinnen aan elkaar rijgen over dat de toekomst in onze handen ligt.
Ze houdt van de bepalingen die uitgebreide kraamzorg garanderen en de uitbreiding van het crèchenetwerk. Het is echter gemakkelijk om te zien dat het hele zesde punt van de overeenkomst zich richt op de Poolse vrouw die zeker die moeder wil zijn: het recht om zwanger te zijn, het recht om het kind in een goede crèche in te schrijven, het recht om kinderalimentatie af te dwingen. Je krijgt de indruk dat er voor mannen in de politiek geen vrouw is die niet in deze traditionele puzzel past. Queer vrouwen, vrouwen met geweldservaringen, vrouwen die het concept van familie en gender herdefiniëren zijn niet iemand waar deze mannen mee om willen gaan, iemand die ze een platform willen geven.
Er zijn belangrijkere zaken. Inflatie! Duur! Gat in de begroting!
Meisjes die bang zijn om zich uit te spreken over de economie weten er meer van dan ze denken. Ze praten veel over een gelijk speelveld, trekken de kapitalistische spelregels in twijfel, verwonderen zich hardop over het wereldbeeld dat de voorstanders van de vrije markt schetsen en geven stellig toe dat dit precies het soort wereld is waarin ze niet willen leven. Iemand moet hen verteld hebben dat het kiezen van politiek dicht bij de mensheid, hun gevoeligheid, nieuwsgierigheid en verlangen naar vrijheid hun belang verliezen in het aangezicht van praatjes over geld.
Er is bezorgdheid over inflatie, over huisvestingsproblemen, over gebrek aan spaargeld. De schaamteloze eerlijkheid als ze zeggen: ja, ik ga graag naar het café met een vriend, ja, ik geef graag geld uit aan onnozele dingen, ja, ik weet dat het niet van mij is, maar ik ga niet van jongs af aan rotzooien omdat Marcin Matczak zegt dat dat het juiste is om te doen. Nee, ik ben het er niet mee eens om mensen te beoordelen op het soort muziek waar ze naar luisteren en of ze hard genoeg werken voor een uitkering. Ze hebben toevallig kritiek op “aalmoezen”, maar ze zijn het er niet over eens dat het Poolse platteland een slechte naam krijgt.
– In onze pro-frequentiecampagne was het voor mij heel belangrijk om over inflatie te praten, om met concrete eisen en concrete oplossingen te komen, zoals een belasting op overwinsten van staatsbedrijven of een energietransitie die ons verlost van dure brandstoffen die de inflatie opdrijven. Het gaat een beetje over het vastleggen van thema’s, het vastleggen van Polen. We laten ons niet opsluiten in onderwerpen waar oudere bezoekers zich prettig bij voelen ,” zegt Dominika Lasota.
Lex voegt toe: Soms verwijten we onszelf zoveel, verwijten we onszelf tekortkomingen in onze kennis, dat we meer boeken bestellen over economie in een notendop. Moet ik geloven dat tienerjongens die voor de Confederatie stemmen ook maar iets weten over de economie?
Natalia, afgestudeerd in culturele studies, vertelt me dat het onvoorstelbaar belachelijk is wanneer de leider van de zogenaamd ‘meest gespecialiseerde in economische wetenschappen’, een politieke partij, Slawomir Mentzen, zijn werknemers minder biedt dan het laagste nationale loon. De zaak werd doorverwezen naar de arbeidsinspectie van de staat. Vloeiend in politiek geklets, met een activistisch verleden en een anarchistisch hart, verbergt Natalia zich niet echt als ze het over haar standpunten heeft. Ze is stevig, haar tong is gesneden.
– Ik ontmoette ooit een jongen op een themafeest, hij was verkleed als een budgetgat. En hij had zoiets van: zeg drie keer tegen de spiegel “gat in de begroting, gat in de begroting, gat in de begroting”. Weet je wat er gebeurde? Ze blijft niet bestaan. Toen was het een hele nacht googelen en klooien.
Ze is het meest bezorgd over de financiering van de gezondheidszorg, vooral als het gaat om jeugdpsychiatrie, loonsverhogingen voor budgetpersoneel, leraren, verpleegkundigen, schoonmakers op scholen.
– Politiek maakt me kwaad omdat er te veel mannen zijn die alleen maar denken aan wat ze eraan overhouden. Ze geven nergens om behalve om hun eigen zaken en controle over de samenleving. En daar ben ik het niet mee eens, ik ga ervan uit dat mensen niet zo slecht zijn.
– Harde politiek, d.w.z. financiën, de economie, belastingen, staatseigendommen, zijn dingen waar wij meisjes ons niet mee bezig zouden moeten houden. Dit is ons verteld. En wat mij het meest opwindt aan klimaatactivisme is dat we die plaatsen binnendringen waar we geen toegang toe hebben,” zegt Lasota.
– Ik wil moedige en compromisloze economen uit de 21e eeuw, meisjes en vrouwen, die over de economie praten en die niet Isabella Leszczyna zullen zijn. Laten we nadenken over hoe de economie de planeet en de mensen, de Poolse arbeiders, de Poolse vrouwen, kan beschermen. Aan de meisjes die de rollen omgedraaid hebben door massaal naar de stembus te gaan: ik wil dat jullie weten dat de volgende stap is dat we echt verschillende gebieden van het politieke en sociale leven opnieuw definiëren.
Op de een of andere manier geloven we niet in dit gezonde verstand, koude oordeel en pragmatisme van mannen aan de macht, het komt hen gemakkelijk toe, ze hebben niets te verliezen. Ze beheersen onze woede, onze angsten, onze verliefdheden en onze vleselijkheid en bepalen wat belangrijk is en wat van marginaal belang.
Als ik de meisjes vroeg in wat voor soort Polen ze zouden kunnen blijven, antwoordden ze het vaakst: één waar ze van konden houden. Samen een hond, misschien een ring om je vinger, zoenen op straat. Aan de queer girls die wel of niet naar de verkiezingen zijn gegaan: de volgende stap is dat we voor onszelf zullen spreken en dat niemand ons meer zal uitschelden. Ik wil dat je dat weet.
Aleksandra Prętka
