Η απροσδόκητη επιτυχία της γαλλικής ταινίας Le Consentement (“Συναίνεση”) της Vanessa Filho, η οποία προσέγγισε ένα απροσδόκητο κοινό, επανέφερε την έννοια της συναίνεσης στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης στη Γαλλία, αλλά και αλλού στην Ευρώπη.
Η ταινία αποτελεί διασκευή του ομότιτλου βιβλίου της Βανέσα Σπρινγκόρα, το οποίο εκδόθηκε το 2020 και αφηγείται την ιστορία της σχέσης της συγγραφέως με τον συγγραφέα Γκάμπριελ Μάτζνεφ (ο οποίος έχει γίνει πλέον αντικείμενο νέων κατηγοριών για σεξουαλική επίθεση σε ανηλίκους). Καθώς η ιστορία εκτυλίσσεται, ο συγγραφέας είναι 14 ετών και ο Matzneff 50. Η σχέση τους προβάλλεται δημόσια, για τις οικογένειες, την κοινωνία και την κοινή γνώμη.
Η “επανάσταση της συναίνεσης”
Το κείμενο κάνει ένα συλλογικό βήμα προς την κατεύθυνση της τοποθέτησης λέξεων σε τόσα πολλά ερωτήματα που διαπερνούν την ιστορία της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας, της εξουσίας και της βίας, και εξερράγησαν με το #MeToo. Τι είναι η συναίνεση; Τι σημαίνει συναίνεση σε μια σχέση, σε σεξουαλική επαφή; Ποια είναι η σχέση εξουσίας που διατρέχει τις στενές σχέσεις; Το #MeToo ήταν μια “επανάσταση της συναίνεσης”, γράφει Mediapart .
Κατά την κυκλοφορία της, η ταινία της Vanessa Filho σημείωσε διακριτική επιτυχία στο κοινό, ιδίως στην αστική, μορφωμένη μεσαία τάξη, εξηγεί Le Monde . Τότε συνέβη κάτι απροσδόκητο: δέκα ημέρες μετά την κυκλοφορία του, “νέοι άνθρωποι, κάτω των είκοσι ετών, κορίτσια μόλις δεκαπέντε ετών, σε ζευγάρια, με φίλους ή γονείς, πολλοί από εργατικές γειτονιές, που δεν γνώριζαν ότι υπήρχε ένα βιβλίο” πήγαν στον κινηματογράφο. Αυτό το κοινό αντιπροσωπεύει σχεδόν το ήμισυ των καταγεγραμμένων εισαγωγών. Τι συνέβη; Το TikTok μετέτρεψε την ταινία σε ένα “φαινόμενο”, ένα οικείο γεγονός, λέει Radio France . Αυτές οι νεαρές γυναίκες βιντεοσκοπούσαν τον εαυτό τους κατά την είσοδο και την έξοδο από τις αίθουσες. Κάποιοι κλαίνε. Το hashtag #leconsentement έχει φτάσει τα 32 εκατομμύρια προβολές τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο. Το βιβλίο, το οποίο πωλούσε περίπου 1.800 αντίτυπα το μήνα, είχε πουλήσει 17.500 αντίτυπα μέχρι τον Οκτώβριο.
Μια άλλη ταινία με το ίδιο θέμα αφηγείται τη σχέση των νέων με το σεξ, την αγάπη και τη συναίνεση: How to Have Sex, της Molly Manning Walker (η οποία κέρδισε το βραβείο Un Certain Regard στις Κάννες). Στο The Guardian , Barbara Ellen προσκαλεί όλους να πάνε να δουν αυτή την ταινία γιατί μας λέει “μια θεμελιώδη καταστροφική αλήθεια: ότι, όσο κι αν η σεξουαλική συναίνεση θεωρητικοποιείται, συζητείται και απολυμαίνεται πολιτισμικά, “έξω στο πεδίο”, εκεί που έχει σημασία, εκεί που βρίσκονται τα πραγματικά κορίτσια και αγόρια, παραμένει μια ολισθηρή έννοια και πολύ συχνά ανύπαρκτη”. Σύμφωνα με τον Allen, “είναι καιρός να αναγνωρίσουμε ότι τα αρπακτικά εκμεταλλεύονται τα κενά και τα ψιλά γράμματα της σεξουαλικής συναίνεσης. Ότι, γι’ αυτούς, η απρόθυμη συναίνεση εξακολουθεί να είναι νόμιμη συναίνεση. Επίσης, να αναγνωρίσουμε ότι οι νέοι άνθρωποι μπορεί να είναι ενημερωμένοι, αλλά και πάλι ευάλωτοι”.
Η συναίνεση στον ορισμό του βιασμού
Στις 14 Νοεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη συναντήθηκαν εκ νέου για να συζητήσουν την προτεινόμενη οδηγία για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας που δρομολογήθηκε στις 8 Μαρτίου 2022 για να καθορίσει τι συνιστά σεξουαλική βία (βιασμός, συμπεριλαμβανομένου του βιασμού εντός της οικογένειας, ακρωτηριασμός, αναγκαστικός γάμος, αναγκαστική στείρωση, παρενόχληση…) και εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2023 από τους ευρωβουλευτές, ως ανέφερε το από το γαλλογερμανικό τηλεοπτικό κανάλι Arte.
Τον περασμένο Ιούνιο, ωστόσο, οι υπουργοί Δικαιοσύνης ορισμένων χωρών – κυρίως της Γαλλίας, αλλά και της Ουγγαρίας, της Πολωνίας, της Κροατίας, της Τσεχικής Δημοκρατίας και της Γερμανίας – τάχθηκαν κατά του άρθρου 5, το οποίο ορίζει τον βιασμό ως “απουσία συναίνεσης”. Όπως Le Monde εξηγεί, οι χώρες αυτές βασίζουν την αντίθεσή τους, τουλάχιστον τυπικά, στο γεγονός ότι μόνο τα λεγόμενα “εγκλήματα του ευρώ” – διαφθορά, τρομοκρατία και σεξουαλική εκμετάλλευση – που περιλαμβάνονται στα Άρθρο 83 της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ (TfUe) εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του ευρωπαϊκού δικαίου, ενώ εγκλήματα όπως ο βιασμός αντιμετωπίζονται από τους εθνικούς ποινικούς κώδικες.
Και στη συνέχεια υπάρχει ένα άλλο πρόβλημα, τόσο πολιτισμικό όσο και κοινωνικό: πώς να χρησιμοποιούμε, να ορίζουμε και να σκεφτόμαστε την έννοια της συναίνεσης από νομική άποψη. Γνωρίζουμε, βάσει μελετών – Φύση , Μάιος 2023 για παράδειγμα – και την κοινή λογική, ότι ο φόβος δεν εκδηλώνεται πάντα με σωματική αντίσταση ή ακόμη και με ένα “όχι”, είτε αυτό ακούγεται δυνατά και καθαρά είτε ψιθυρίζεται ελάχιστα. Εν τω μεταξύ, το “ναι” έρχεται με διαφορετικές μορφές και για διαφορετικούς λόγους. Ενώ η έννοια μπορεί να υπάρχει στα έθιμα και στα λεξιλόγια, από νομικής άποψης είναι ένα πολύπλοκο ζήτημα.
Στις στήλες του Libération, η Αμερικανίδα φεμινίστρια και νομικός Catherine MacKinnon – στην οποία οφείλουμε τη νομική μάχη για τον ορισμό της σεξουαλικής παρενόχλησης και η οποία μόλις δημοσίευσε Le Viol redéfini (“Rape Redefined”, Flammarion 2023) – αντιτίθεται στην αλλαγή του νόμου στη Γαλλία, ο οποίος ορίζει τον βιασμό ως σεξουαλική πράξη που διαπράττεται με “βία, εξαναγκασμό, απειλή ή αιφνιδιασμό”.
“Αν θέλετε να αλλάξετε τον νόμο, κάντε σαφείς τις ανισότητες μεταξύ των φύλων που υπάρχουν στις επιχειρήσεις, στις στενές σχέσεις, στα ζευγάρια και στις οικογένειες. Πώς μπορείτε να ασκήσετε τη συναίνεση όταν βρίσκεστε σε μια κατάσταση κοινωνικής ανισότητας; Η συναίνεση χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει την υπακοή των ανίσχυρων στο νόμο των ισχυρών”, εξηγεί η MacKinnon. Σύμφωνα με τον νομικό, ο ισχύων νόμος θα πρέπει να βελτιωθεί όχι με την έννοια της συναίνεσης, αλλά “συμπεριλαμβάνοντας τη διάσταση της ανισότητας: τάξη, ηλικία, “φυλές”, καθεστώς μειονότητας, εθνικότητα, θρησκεία, αναπηρία, ο κατάλογος είναι εκτενής και λεπτομερής στο νόμο”.
Για τη βία λόγω φύλου
Σε όλο τον κόσμο, 45.000 γυναίκες και κορίτσια δολοφονήθηκαν από σύντροφο ή συγγενή το 2022, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της έκθεσης της UN Women Δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών που σχετίζονται με το φύλο (γυναικοκτονία/ γυναικοκτονία) .
Στην Ευρώπη, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, περίπου δύο γυναίκες δολοφονούνται κάθε εβδομάδα από σύντροφο ή μέλος της οικογένειάς τους. Τα δεδομένα στερούνται ακρίβειας λόγω των ασαφών ορισμών και της ετερογενούς συλλογής δεδομένων. Η μελέτη του MIIR που διεξήχθη σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet), την οποία δημοσιεύσαμε το 2022, αναφέρει ότι περισσότερες από 6.500 γυναίκες (συντηρητική εκτίμηση) πέθαναν στην ΕΕ από τα χέρια συντρόφου ή μέλους της οικογένειάς τους μεταξύ 2011 και 2021.
Την 1η Οκτωβρίου τέθηκε σε ισχύ στην ΕΕ η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, Eunews αναφέρει. Και αυτό παρά το γεγονός ότι έξι χώρες αρνήθηκαν να την επικυρώσουν(Βουλγαρία, Τσεχική Δημοκρατία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία και Σλοβακία). Σύμφωνα με την προαναφερθείσα TfUe θα πρέπει να συμμορφωθούν, διότι οι διεθνείς συμφωνίες που συνάπτει η Ένωση “δεσμεύουν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη”.
Η πατριαρχία είναι πληγωμένη, γι’ αυτό είναι πιο άγρια – Συνέντευξη με την Ilda Dominijanni
Graziella Balestrieri | L’Unità | 22 Νοεμβρίου | IT
Η Giulia Cecchettin ήταν μια 22χρονη φοιτήτρια. Στις 11 Νοεμβρίου δολοφονήθηκε από τον πρώην της, Filippo Turetta, με τον οποίο διατηρούσε φιλικές σχέσεις. Από την αρχή του έτους, σύμφωνα με στοιχεία του ιταλικού Υπουργείου Εσωτερικών, 102 γυναίκες έχουν δολοφονηθεί. 82 από αυτές τις γυναίκες δολοφονήθηκαν σε οικογενειακό ή/και στενό οικογενειακό περιβάλλον και 53 δολοφονήθηκαν από τον σύντροφό τους (ή τον πρώην σύντροφό τους).
Η δημοσιογράφος Ida Dominijanni, σε συνέντευξη του L’Unità , δίνει μια συστημική ανάγνωση αυτού του φαινομένου ενάντια σε λόγους – που διαδίδονται σε talk shows ή από πολιτικούς – που το ανάγουν σε απλό έγκλημα ή ατομική παρέκκλιση. “Υπάρχει μια ολόκληρη μερίδα διαμορφωτών της κοινής γνώμης που εκπλήσσεται που υπάρχουν λιγότερες γυναικοκτονίες στην Ιταλία απ’ ό,τι στις χώρες της βόρειας Ευρώπης και βγάζει το συμπέρασμα ότι είναι επομένως λάθος να αποδίδεται η γυναικοκτονία σε μια πατριαρχική κουλτούρα. Πίσω από αυτή την αντίρρηση κρύβεται μια πλήρης άγνοια του τι είναι η πατριαρχία. Η πατριαρχία είναι ένα διαπολιτισμικό κοινωνικοσυμβολικό σύστημα, το οποίο συναντάται με διάφορες μορφές σε διαφορετικούς πολιτισμούς και δεν νικιέται από τη δημοκρατία. Έχουμε να κάνουμε με μια μετα-πατριαρχία, η οποία δεν είναι πλέον η παραδοσιακή πατριαρχία, στην οποία οι γυναίκες δεν χρειαζόταν καν να σκοτώνονται, επειδή ήταν εξημερωμένες. Τώρα έχουμε μια πληγωμένη πατριαρχία, πληγωμένη από την κερδισμένη ελευθερία των γυναικών, η οποία στη συνέχεια αντιδρά σε αυτή την ελευθερία με βάναυσο τρόπο”.
Μετάφραση: Ciarán Lawless
