Het onverwachte succes van de Franse film Le Consentement (“Consent”) van Vanessa Filho, die een onverwacht publiek heeft bereikt, heeft het begrip “toestemming” weer centraal gesteld in het publieke debat in Frankrijk, maar ook elders in Europa.
De film is een bewerking van het gelijknamige boek van Vanessa Springora, gepubliceerd in 2020, dat het verhaal vertelt van de relatie tussen de auteur en de schrijver Gabriel Matzneff (die nu het onderwerp is van nieuwe beschuldigingen van seksueel misbruik van minderjarigen). Als het verhaal zich ontvouwt, is de auteur 14 jaar oud en Matzneff 50 jaar. Hun relatie wordt publiekelijk getoond, voor families, de samenleving en de publieke opinie.
De “revolutie van instemming
De tekst zet een collectieve stap in de richting van het verwoorden van zoveel vragen die de geschiedenis van mannelijkheid en vrouwelijkheid, macht en geweld, en de explosie van #MeToo doordringen. Wat is toestemming? Wat betekent het om in te stemmen met een relatie, met geslachtsgemeenschap? Wat is de machtsrelatie die door intieme relaties loopt? #MeToo was een ‘revolutie van toestemming’, schrijft Mediapart .
Bij de release was Vanessa Filho’s film een discreet succes bij het publiek, vooral bij de stedelijke, goed opgeleide middenklasse, verklaart Le Monde . Toen gebeurde er iets onverwachts: tien dagen na de release gingen “jonge mensen, onder de twintig, meisjes van vijftien, in koppels, met vrienden of ouders, velen uit volksbuurten, die niet wisten dat er een boek was” naar de bioscoop. Dit publiek is goed voor bijna de helft van de geregistreerde toelatingen. Wat is er gebeurd? TikTok maakte van de film een ‘fenomeen’, een intieme gebeurtenis, zegt Radio Frankrijk . Deze jonge vrouwen filmden zichzelf bij het binnenkomen en verlaten van de theaters. Sommigen in tranen. De hashtag #leconsentement is op het moment van schrijven 32 miljoen keer bekeken. Van het boek, dat ongeveer 1800 exemplaren per maand verkocht, waren in oktober 17.500 exemplaren verkocht.
Een andere film over hetzelfde thema vertelt het verhaal van de relatie van jongeren tot seks, liefde en toestemming: How to Have Sex, van Molly Manning Walker (die de Un Certain Regard-prijs won in Cannes). In De Wachter , Barbara Ellen nodigt uit iedereen om deze film te gaan zien omdat hij ons “een fundamentele vernietigende waarheid vertelt: dat, hoezeer seksuele toestemming ook wordt getheoretiseerd, besproken en cultureel gedesinfecteerd, het ‘in het veld’, waar het ertoe doet, waar de echte meisjes en jongens zijn, een glibberig concept blijft, en maar al te vaak een niet-bestaand concept”. Allen: “Het is tijd om te erkennen dat roofdieren de mazen in de wet en de kleine lettertjes van seksuele toestemming uitbuiten. Dat aarzelende instemming voor hen nog steeds wettelijke instemming is. We moeten ook erkennen dat jongeren goed geïnformeerd kunnen zijn, maar toch kwetsbaar.”
Instemming in de definitie van verkrachting
Op 14 november kwamen het Europees Parlement, de Commissie en de lidstaten opnieuw bijeen om het voorgestelde richtlijn ter bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld gelanceerd op 8 maart 2022 om te definiëren wat seksueel geweld is (verkrachting, inclusief verkrachting binnen het huwelijk, verminking, gedwongen huwelijk, gedwongen sterilisatie, intimidatie…) en goedgekeurd in juni 2023 door de leden van het Europees Parlement, als meldt door de Frans-Duitse tv-zender Arte.
Afgelopen juni hebben de ministers van Justitie van een aantal landen – met name Frankrijk, maar ook Hongarije, Polen, Kroatië, Tsjechië en Duitsland – zich echter verzet tegen artikel 5, dat verkrachting definieert als “afwezigheid van instemming”. Als Le Monde verklaart, baseren deze landen hun verzet, althans formeel, op het feit dat alleen de zogenaamde “euro-misdaden” – corruptie, terrorisme en seksuele uitbuiting – die zijn opgenomen in Artikel 83 van het Verdrag betreffende de werking van de EU (TfUe) vallen onder de Europese wetgeving, terwijl misdrijven zoals verkrachting onder het nationale strafrecht vallen.
En dan is er nog een ander probleem, zowel cultureel als sociaal: hoe gebruik, definieer en denk je over het begrip toestemming vanuit juridisch oogpunt. We weten op basis van studies – Nature , mei 2023 bijvoorbeeld – en gezond verstand, dat angst zich niet altijd uit in fysiek verzet of zelfs een “nee”, of dat nu luid en duidelijk is of nauwelijks gefluisterd. Ondertussen komt “ja” in verschillende vormen en om verschillende redenen. Hoewel het concept aanwezig kan zijn in gebruiken en vocabulaires, is het vanuit juridisch oogpunt een complexe kwestie.
In de kolommen van Libération, de Amerikaanse feministe en juriste Catherine MacKinnon – aan wie we de juridische strijd om de definitie van seksuele intimidatie te danken hebben, en die net heeft gepubliceerd Het geweld (“Rape Redefined”, Flammarion 2023) – verzet zich tegen het veranderen van de wet in Frankrijk, die verkrachting definieert als een seksuele handeling gepleegd met “geweld, dwang, bedreiging of verrassing”.
“Als je de wet wilt veranderen, maak dan de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in bedrijven, intieme relaties, paren en gezinnen expliciet. Hoe kun je toestemming geven als je je in een situatie van sociale ongelijkheid bevindt? Toestemming wordt gebruikt om de gehoorzaamheid van de machtelozen aan de wet van de machtigen te rechtvaardigen,” legt MacKinnon uit. Volgens de jurist moet de huidige wet niet worden verbeterd met het begrip toestemming, maar “door de dimensie van ongelijkheid op te nemen: klasse, leeftijd, ‘rassen’, minderheidsstatus, nationaliteit, religie, handicap, de lijst is uitgebreid en gedetailleerd in de wet”.
Over gendergerelateerd geweld
Wereldwijd werden in 2022 45.000 vrouwen en meisjes gedood door een partner of familielid, volgens schattingen in het rapport van UN Women Geslachtsgerelateerde moorden op vrouwen en meisjes (Femicide/Feminicide) .
Volgens de Europese Commissie worden er in Europa elke week ongeveer twee vrouwen vermoord door een partner of familielid. De gegevens zijn niet nauwkeurig genoeg vanwege onnauwkeurige definities en heterogene gegevensverzameling. De MIIR-studie die we samen met het European Data Journalism Network (EDJNet) hebben uitgevoerd en die we in 2022 hebben gepubliceerd, meldt dat tussen 2011 en 2021 in de EU meer dan 6.500 vrouwen (een voorzichtige schatting) zijn overleden door toedoen van een partner of familielid.
Op 1 oktober is het Verdrag van Istanbul inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld in werking getreden in de EU, Eunews meldt. Dit ondanks het feit dat zes landen weigerden het te ratificeren(Bulgarije, Tsjechië, Hongarije, Letland, Litouwen en Slowakije). Volgens de eerder genoemde TfUe moeten zij zich hieraan houden omdat de internationale overeenkomsten die door de Unie zijn gesloten “de EU-instellingen en de lidstaten binden”.
Het patriarchaat is gewond, daarom is het woester – Interview met Ilda Dominijanni
Graziella Balestrieri | L’Unità | 22 november | IT
Giulia Cecchettin was een 22-jarige studente. Op 11 november werd ze vermoord door haar ex, Filippo Turetta, met wie ze op vriendschappelijke voet was gebleven. Sinds het begin van het jaar zijn er volgens gegevens van het Italiaanse ministerie van Binnenlandse Zaken 102 vrouwen vermoord. 82 van deze vrouwen werden gedood in een familiale en/of intieme context en 53 werden gedood door hun partner (of voormalige partner).
Journaliste Ida Dominijanni, geïnterviewd door L’Unità , geeft een systemische lezing van dit fenomeen tegen discoursen – verspreid in talkshows of door politici – die het reduceren tot simpele misdaad of individuele deviantie. “Er is een hele groep opiniemakers die verbaasd zijn dat er in Italië minder vrouwenmoorden plaatsvinden dan in Noord-Europese landen en die de conclusie trekken dat het daarom verkeerd is om vrouwenmoorden toe te schrijven aan een patriarchale cultuur. Achter dit bezwaar gaat een totale onwetendheid schuil over wat patriarchaat is. Patriarchaat is een intercultureel sociaal-symbolisch systeem, dat in verschillende vormen in verschillende culturen voorkomt en niet door democratie wordt verslagen. We hebben te maken met een post-patriarchaat, dat niet langer het traditionele patriarchaat is, waarin vrouwen niet eens gedood hoefden te worden, omdat ze gedomesticeerd waren. Nu hebben we een gewond patriarchaat, gewond door de verworven vrijheid van vrouwen, dat vervolgens op een brute manier op deze vrijheid reageert”.
Vertaald door Ciarán Lawless
